HAVALANDIRMA VE İKLİMLENDİRME TESİSLERİ - PROJELENDİRME KURALLARI
Bu standard, binalarda havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin projelendirilmesi kurallarını kapsar.
Bu standardın amacı bakımından aşağıdaki tarifler geçerlidir.
Hava içindeki su buharı ve ısı ışınımının etkisinde kalmadan, herhangi bir termometre vb. bir araçla ölçülen sıcaklık (Birimi Celsius olup ve °C simgesiyle gösterilir).
Suyun buharlaştırılmasıyla, havanın aynı sıcaklıkta adyabatik (dq = 0) doyma durumuna eriştiği sıcaklık. Birimi °C’dir.
Belirli bir kuru termometre sıcaklığında havanın bünyesinde bulunan su buharı miktarı.
Belirli bir kuru termometre sıcaklığında havanın bünyesinde tutabileceği en çok su buharı miktarı.
Mutlak nem miktarının doyma miktarına oranı.
Not - Doyma derecesi
bağıntısıyla hesaplanır.
Burada;
x : belirli sıcaklıktaki havanın mutlak nemliliği (g/m3),
x’ : aynı sıcaklıktaki en fazla nem miktarı (g/m3),
dır.
Hava içindeki su buharının yoğunlaşması için, havanın soğutularak indirilmesi gereken sıcaklık derecesi (Birimi °C’dur).
Kapalı bir ortamdaki kirlenmiş havayı değiştirmek için ısıtılmadan veya ısıtılarak, doğal akım etkin basınç ya da mekanik bir etki (vantilatör) yardımıyla, ilgili ortamdan hava emilerek dışarıya atılması veya bu ortama taze hava verilmesi.
Isıtma, soğutma, filtreleme vb. hiçbir ön hazırlama işlemi yapılmaksızın, yalnız rüzgar veya sıcaklık farkı etkisiyle kendiliğinden oluşan havalandırma.
Genel olarak bu tür havalandırma, aşağıdaki dört yolla gerçekleştirilebilir.
Sızdırmazlığı tam sağlanmayan kapı ve pencere aralıklarında, sızıntı havası biçiminde oluşan havalandırma (TS 21641)).
Pencerelerin açılması suretiyle yapılan havalandırma.
Bir bacanın oluşturduğu baca etkisi ile yapılan havalandırma.
Uygun açıklık verecek biçimde tasarımlanmış ve gerçekleştirilmiş, çatıların uygun yerlerine yerleştirilmiş panjur ya da davlumbazlı klapelerden oluşan özel sistemlerin rüzgar ya da özel bir düzenin ayarlanmasıyla oluşturulan havalandırma.
Kapalı bir ortamdaki kirlenmiş havanın mekanik bir etki (örneğin, bir vantilatör) yardımıyla değiştirilmesi suretiyle yapılan havalandırma.
Cebri havalandırma, aşağıdaki metotlardan biriyle gerçekleştirilebilir:
Bir aspiratörle, bir hacimdeki kirli havanın emilerek dışarı atılması suretiyle yapılan havalandırma.
Bir vantilatör yardımıyla dış havanın (besleme havasının) havalandırılacak ortama verilmesi suretiyle yapılan havalandırma.
Not - Dış hava, kışın ısıtıldıktan sonra ortama verilmelidir.
Havalandırılması gereken ortamdaki kirli havanın bir aspiratörle emilerek dışarıya atılması (vakumlu havalandırma) ve buna karşın dış havanın bir vantilatör yardımıyla ayni hacme verilmesi (basınçlı havalandırma) suretiyle yapılan havalandırma.
Havalandırılması gereken ortam içindeki basınç, sıcaklık etkisiyle belirli bir sınır değerine eriştiğinde, kirli havanın hacimden atılması yoluyle yapılan havalandırma (TS 2878 ISO 3258).
Havalandırılması gereken ortam içindeki basınç, sıcaklık etkisiyle belirli bir sınır değerine eriştiğinde, kirli havanın ortamdan atılması metoduyla yapılan havalandırma (TS 2878 ISO 3258) (Örneğin aseptik bir ameliyat salonunun iklimlendirilmiş havasının diğer hasta koğuşlarına verilmesi gibi).
Madde 0.2.4’deki havalandırma türlerinden bir veya bir kaçını sağlayan tesisler.
Dıştan hava almadan bir aspiratör/vantilatörle bir yerden emilen hacmin havasını gerekli sıcaklığa kadar ısıtıldıktan sonra yeniden aynı ortama veren tesisler.
Çıkış havası (TS 2878 ISO 3258) ile dış havanın belirli oranlarda karıştırılmasıyla oluşturulan besleme havasını hazırlayan tesisler (Şekil 1).
Hiçbir şekilde çıkış havası almaksızın, ortam için gerekli besleme havasını, yalnız dış havadan sağlayan ve ilgili ortama veren tesisler.
1) Bu standard metninde atıf yapılan standardların numaraları, yayım tarihleri, Türkçe ve İngilizce isimleri metnin başında verilmiştir.
Normal olarak hava kanalı içindeki veya kanal sonundaki havanın ortalama basıncı en çok 1,5 kPa
(15 mbar » 1,53 mm SS) veya havanın ortalama hızı en çok 12 m/s olan tesisler.
Normal olarak hava kanalı içindeki veya kanal sonundaki hava basıncı, 1,5 kPa (15 mbar)’dan ya da kanal içindeki veya kanal sonundaki hava hızı 12 m/s’den daha büyük olan tesisler (TS 2878 ISO 3258).
Besleme havasının hazırlanması için gerekli filtre, karıştırma odası, ısıtıcı, nemlendirici, kurutucu, vantilatör vb. elemanları bir mahfaza içine yerleştirilmiş bir santralı içeren tesisler (Şekil 1).
Besleme havasını ortama veren veya çıkış havasını ortamdan emerek dışarı atan, tek bir vantilatör ya da aspiratörden oluşan birimler.
Çoğunlukla pencerelere, pencere altlarına, duvarlara yerleştirilebilecek biçim ve boyutta yapılmış, gerektiğinde dış hava emme ağızlı, yeterli güçte ısıtıcılı, filtreli, değişmez veya değişken devir sayılı vantilatör vb. elemanları içeren birimler.
Not - Cihaz, yerleştirildiği yere göre “Salon Tipi”, “Pencere Tipi” veya “Duvar tipi” adlar da alabilir.
İçerisinde soğutma ve besleme havasının hazırlanması için, gerekli tüm elemanları içeren, dolap biçimindeki ısıtma birimleri.
Tümden çevrim havası veya belirli oranlarda çevrim havası ve dış havayı karıştırarak gerekli besleme havasını hazırlayan ve bunun için gerekli elemanları içeren, duvara veya tavana yerleştirilebilecek biçim ve ölçüde yapılmış, ısıtma ve havalandırma birimleri.
Havalandırılması gereken ortamın ihtiyacına göre; örneğin, yapı elemanlarına uygun olarak, besleme havasının hazırlanmasını sağlayan özel biçim ve yapıdaki ısıtma ve havalandırma birimleri.
Tavan veya duvarlara yerleştirilen havalandırma ağızlarından, besleme havasını, tüm ortamı tarayacak biçimde yüksek bir hızla kullanma bölgelerine üfleyerek, döşemeye veya döşemeye yakın duvar yüzeylerine yerleştirilen boşaltma (emme) ağızları ile kirli havayı emerek bulunduğu ortamı havalandıran tesisler.
Döşeme veya döşemeye yakın genellikle düşey yapı elemanları üzerine yerleştirilen besleme (üfleme) ağızlarından (TS 2878 ISO 3258), tüm hacmi tarayacak biçimde besleme havasını ortama veren ve tavan veya tavana yakın duvar yüzeylerine yerleştirilen boşaltma (emme) ağızlarıyla (TS 2878 ISO 3258) kirli havayı emerek ortamın havalandırılmasını sağlayan tesisler.
Bir sıvı veya gaz yakıt yakıcısının (brülörünün) oluşturduğu yanma gazları tarafından ısıtılan, ısıtıcının konstrüksiyonuna göre ısıtıcı elemanın (boru veya boru demeti) içinden veya dışından soğuk havanın geçirilmesi suretiyle besleme havasını hazırlayan ve ilgili ortama veren tesisler.
Sıcak su, kızgın su2), su buharı kullanarak ısı eşanjörleri yardımıyla besleme havasının hazırlanmasını sağlayan tesisler.
2) Kızgın su sıcaklığı 110 ºC’den daha sıcak olan sudur (TS 2736).
Havalandırılması gereken ortamın ısı ihtiyacını başka bir tip ısıtıcı; örneğin radyatör, konvektör vb. kullanmaksızın, karşılamak üzere besleme havasını hazırlayan tesisler.
Not - Besleme havası çevrim havasından hazırlanabildiği gibi, belirli oranlarda çevrim havasıyla dış havanın karıştırılması suretiyle de hazırlanabilir.
Besleme havasının sıcaklığı 40 ºC - 50 ºC olarak belirlenir.
Havalandırılması gereken ortamın ısı ihtiyacını kısmen besleme havasıyla, kısmen başka tip ısıtıcılarla; örneğin, radyatör, konvektör vb. ile sağlayan tesisler.
Ortamda dolaştırılan veya ortama verilen besleme havasının soğutulmasını sağlayan tesisler.
Not - Ek olarak dış hava emildiğinde tesis, dış havalı ve hava soğutmalı olarak adlandırılır.
İhtiyaçlara veya mevsimlere göre besleme havasının ısıtılmasını veya soğutulmasını sağlayan tesisler (bu tesisler, kısmi iklimlendirme tesisleri olarak da adlandırılır).
Besleme havasının, uygun bir düzenle nemlendirilmesini sağlayan tesisler.
Not - Havalandırma ve nemlendirmeli tesisler, çevrim havası - dış hava karıştırmalı tesislerdir.
Besleme havasından belirli miktar su buharını alarak, ortam havasının uygun şekilde kurutulmasını sağlayan tesisler.
Not - Havalandırmalı ve kurutmalı tesisler, çevrim havası - dış hava karıştırmalı tesislerdir.
İhtiyaçlara göre ortam havasını nemlendiren veya kurutan tesisler (Bu tip tesislere, kısmi iklimlendirme tesisleri de denir).
Besleme havasının, gereken kuru termometre sıcaklığına kadar ısıtılarak; gerekli yaş termometre sıcaklığını verecek şekilde nemlendirerek ya da kurutarak; içinde toz, sağlığa veya üretime zararlı gaz, bakteri vb. maddeler kalmayacak şekilde filtre ederek; insanı rahatsız etmeyecek veya üretimle ilgili işlemleri bozmayacak bir hızda hazırlanması işlemi (TS 2878 ISO 3258).
Madde 0.2.14’de tanımlanan iklimlendirme koşullarının tamamını veya bir kaçını gerçekleştiren bunun için otomatik sıcaklık ve nem ayar ve kontrol düzenleri içeren cihaz ve tesisler.
Not - Madde 0.2.15’deki cihaz sözcüğü, sıcaklık, nem vb. gibi iklimle ilgili büyüklükleri; ihtiyaçlara göre hazırlayan ve sürdüren; ancak, doğrudan şartlandırılmış ortama (TS 2878 ISO 3258) veren birimleri ifade etmektedir.
Bir veya birkaç ortam (TS 2878 ISO 3258) veya birden çok yapılar için gerekli şartlandırılmış besleme havasını (TS 2878 ISO 3258), (filtre, ısıtıcı, nemlendirici, kurutucu, hava ağızları vb. gibi elemanları içeren) bir merkezi santralda hazırlayarak ilgili ortam veya yapılara dağıtan tesisler.
Yalnız bir ortam için şartlandırılmış besleme havası üreten ve ortama veren bir tesis.
Bir hacmi besleyen ve şartlandırılmış besleme havasının ortama dağıtılması için önemli ölçüde dağıtma elemanları içermeyen tesis.
Besleme havasını iki aşamada hazırlayan tesis.
Besleme havasını, filtreleme ve ısıtma işlemlerinden geçirerek hazırlayan ve ilgili ortamlara dağıtan tesisler (kış iklimlendirmesi).
Yerine ve gereğine uygun olarak besleme havasını, filtreleme, soğutma, nemlendirme, kurutma gibi işlemlerden geçirerek, ilgili ortamlara dağıtan tesisler (yaz iklimlendirmesi).
Ortama veya ortamlara verilmek (üflenmek) üzere hazırlanmış hava (TS 2878 ISO 3258 Şekil 1).
Havalandırılan veya iklimlendirilen ortam veya ortamlardan, uygun metot ve düzenlerle uzaklaştırılan kullanılmış kirli hava (TS 2878 ISO 3258) (Şekil 1).
Besleme havasının hazırlanmasında kullanılmak üzere egzoz havasından alınan belirli miktardaki kullanılmış hava (Şekil 1).
Atmosfere atılan egzoz havası (Şekil 1).
Besleme havasının hazırlanmasına esas olan belirli miktarda dış hava ile belirli miktar çevrim havasının karışımından oluşan hava.
Bir borudan, bir kanaldan veya bir ağızdan vb.’den birim zamanda (bir saatte), m3 olarak geçen hava miktarı.
Bir amacı gerçekleştirmek için; örneğin, bir ortamın ısıtılması, havalandırılması veya iklimlendirilmesi vb., projelendirmeye esas öneriler değerlendirilerek, yerine göre 1/200 ölçekli plan, şema vb. ile açıklamaları içeren rapor ve plandan oluşan proje.
Öneri projesindeki veriler ile mal sahibi veya yetkili kurumların önerileri de göz önüne alınarak, tesisat ve elemanlarının ortamlardaki yerleştirme konumlarını belirleyen ve genellikle 1/100 ölçekli planlarla, projelendirmeye esas, ana esasları belirleyen rapor ve plandan oluşan proje.
Ön projede kabul edilen esaslara göre hazırlanan ve amaçlanan tesisin gerçekleştirilmesinde gerekli tesis elemanlarının büyüklük ve boyutlarıyla özelliklerini saptayan, tesisat elemanlarının hacimlerdeki yerleştirilme konumlarını belirleyen, diğer yapı elemanlarıyla olan bağlantılarını gösteren 1/50 ölçekli planlarla (kat planları, kolon şemaları, akım şemaları vb.), uygulama için gerekli ana verileri ve açıklamaları içeren rapor ve planlardan oluşan proje.
Uygulama projesinde gösterilen tesisat elemanlarının yapımı, yerleştirilmesi ile diğer tesisat ve yapı elemanlarıyla ilişkilerinin kurulması için tesisat elemanını, büyüklüğüyle orantılı olarak en az iki izdüşüm düzleminde 1/20, 1/10, 1/5, ½, 1/1, 2/1 vb. ölçekli, ölçülü, toleranslı, yüzey pürüzlülüğü işleme işaretli ve malzeme listesi (TS 88) olarak gösteren teknik resimlerden oluşan projeler.
Not - Detay projesine ait her pafta, ilgili detayın özelliğini tam olarak belirleyen ve TS 88’e uygun bir parça veya malzeme listesi içermeli.
Üretimin gerektirdiği sıcaklık, nem, hava hızı ve hava temizliği vb. iklimlendirme büyüklüklerini, belirli sınırlar içinde gerçekleştiren ve tutan tesisler.
Çalışma ortamlarda; örneğin oturma odası, toplantı salonu, tiyatro, büro hacimleri, satış mağazası, uçak, gemi ve otobüs yolcu bölümleri vb., insan ihtiyaçlarıyla ilgili iklimlendirme şartlarını gerçekleştiren tesis.
Çok özel şartları (örneğin hastanelerde ameliyat salonları, seraları, bilgi işlem merkezleri, işletme tekniği vb.) gerçekleştiren ve sürdüren tesis.
Besleme havasının ısıtılması, soğutulması, nemlendirilmesi ve kurutulması için uyum sağlayan, en çok ısıtma, nemlendirme ve kurutma ihtiyacına göre ortam havası sıcaklığını ve ortam havası nemini belirli sınırlarda tutan düzenlerle donatılan tesis.
Besleme havasının soğutulması, ısıtılması ve kurutulması için uyum sağlayan, en çok ısı ve nem ihtiyacına göre, ortam hava sıcaklığını ve ortam havası nem değerinin, belirlenen en alt sınır değerleri altına düşmesine engel olan düzenlerle donatılmış tesis.
Besleme havasının soğutulması ve kurutulması için, uyum sağlayan en çok soğutma ihtiyacında, ortam havası sıcaklığını, belirlenen üst sınır değerini aşmasını engelleyen ve aynı zamanda ortam havasının belirli bir bağıl nem değerini verecek şekilde kurutulmasını sağlayan düzenlerle donatılmış tesisi.
Besleme havasının ısıtılması ve nemlendirilmesi için uyum sağlayan, en çok ısı ve nem ihtiyacına göre, ortam havası sıcaklığı ile bağıl nemin belirlenen en alt sınır değerleri altına düşmesini engelleyen düzenlerle donatılmış tesis.
Soğutma makinesi, vantilatörü, termostat, hava verme ağzı, klape, gerekli boru bağlantılarıyla donatılarını içeren, tek bir blok durumunda, en büyük gücü 6000 kcal/h olan, duvar boşluklarına pencerelere vb. yerlere yerleştirilebilen cihazlar.
Not - Cihaz yerleştirildiği yere göre; pencere tipi, duvar tipi, tavan tipi vb. adları alır. Kısmen dış hava ile çalışan tipleri olduğu gibi iç hava ile çalışan tipleri de vardır.
Bir ortamda pencere altlarına, duvar önlerine yerleştirilmek üzere sandık biçiminde soğutucu, ısıtıcı, filtre, ayar ve kontrol elemanları, vb. gibi elemanları yapısında toplayacak ve kısmen dış hava ile çalışacak şekilde tasarımlanmış ve yapılmış 3000 kcal/h’den 15000 kcal/h (750 m3/h)’a kadar güçlü cihazlar.
Hava içinde bulunan toz ve başka kirletici maddeleri, yaklaşık 10 mg/m3’e kadar bir derişime ayırmaya yarayan tesisat elemanı.
Not - İyi bir filtreden, gerçekleştirilmesi istenen şartlar aşağıdadır:
1) Şartlara bağlı olarak yeterli ve olabildiği kadar düzgün bir filtreleme,
2) Toza doyma durumunda direnci artmakla birlikte ekonomik sınır içinde kalan hava direnci altında uzunca bir süre yeterli bir toz tutma yeteneği.
Ortalama parçacık büyüklüğü 10 mm’dan daha büyük olan tozların tutulmasında kullanılmak üzere, cam lifi, suni malzemeden oluşan keçe (kuru), metal petekler, metal tel kafes, doğal liflerden ve tekstil liflerinden oluşan elemanlar.
Ortalama parçacık büyüklüğü 1 mm’dan daha büyük tozların tutulmasında kullanılmak üzere, cam lifi (kuru), suni elyaf (kuru), tek tekstil elyafı (kuru) malzemeden elektrostatik etkilerden yararlanılarak tasarımlanmış ve yapılmış mekanik veya mekanik elektro statik yöntemle çalışan elemanlar.
Ortalama parçacık büyüklüğü 1 mm’dan daha küçük tozların havadan ayrılmasında kullanılmak üzere, cam lifi, suni lif, tekstil lif (kuru) den en ince lif tabakalarından oluşturulan veya elektro statik etkilerden yararlanarak tasarımlanmış ve yapılmış olan mekanik elektro statik olarak çalışan elemanlar.
Metalden oluşan peteklerden, ince tel kafeslerden vb. malzemeden tasarımlanarak yapılmış ve parçacık büyüklüğü 10 mm’den daha büyük tozların tutulmasında kullanılan elemanlar.
Cam yünü, suni lif, tekstil lifi, doğal lif kullanılarak yapılmış elemanlar.
Özellikle mutfak, WC vb. ortamlarda, oluşan koku ve gaz şeklindeki kirletici başka maddelerin oluşturduğu kokuları emerek havadan ayırmak için kimyasal maddeler kullanılarak oluşturulan elemanlar.
Tekli bölümlerden oluşan ayırma plakalı, dönerek çalışan, lifli maddelerden oluşan ve nemlendirilmeli,
çapı 0,5 mm kadar tozları % 86 ± 5 oranında tutulabilen bir filtre.
12000 V gerilim altında çalışan 0,1 mm’dan daha küçük çaplı toz ve kokulu maddeleri % 90 ± 5 oranında tutan filtre.
Bu standardda verilmeyen diğer tarifler TS CR 1752’de verilmiştir.
Bu standard, insanın uygun bir iklim ortamında yaşaması ve üretim, depolama ve taşıma faaliyetlerinin gerektirdiği uygun şartların sağlanması için havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin;
- Tanımlanmasını,
- Sınıflandırılmasını,
- Hijyenik, teknik ve yapısal bakımdan projelendirilmesinde uyulması gereken kuralları
kapsar.
Özel ortam türlerine ilişkin geçerli esasları veya özel verilere dayanan özel kurallarla, havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin hesaplanması kurallarını kapsamaz.
Havalandırılması gereken hacimdeki basınç ilişkilerine göre:1.1.1
- Vakumlu (Negatif basınçlı),
- Basınçlı,
- Birleşik,
- Pozitif basınçlı,
- Geçişli havalı
havalandırma olmak üzere beş sınıfa ayrılır.
Havanın, havalandırılacak ortama veriliş şekline göre:1.1.2
- Üstten dağıtmalı, alttan toplamalı,
- Alttan dağıtmalı, üstten toplamalı
havalandırma olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Besleme havasının taşınmasında etkin enerji türüne göre:1.1.3
- Zorlamalı (cebri),
- Doğal çekimli
havalandırma olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Doğal çekimli havalandırma da,
- Aralık,
- Pencere,
- Baca,
- Çatı panjurları (çatı fenerleri)
ile havalandırma olmak üzere dört sınıfa ayrılır.
İklimlendirme, besleme havasının hazırlanmasına göre:1.2.1
- Sınıf I,
- Sınıf II,
- Sınıf III,
- Sınıf IV
olmak üzere dört sınıfa ayrılır.
İklimlendirme, besleme havasının dağıtımına göre:1.2.2
- Merkezi,
- Bir santrallı,
- Bir birimli
olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
İklimlendirme, besleme havasının basıncına göre:1.2.3
- Alçak basınçlı,
- Yüksek basınçlı
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Besleme havasının hazırlanması ve dağıtma şekline göre:1.3.1
- Çevrim havalı,
- Karışım havalı,
- Dış havalı
olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
Havalandırma tesisindeki (sistemde) basınç değerine göre:1.3.2
- Alçak basınçlı,
- Yüksek basınçlı
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Havalandırma cihazının yapısına göre:1.3.3
- Santrallı,
- Tekli cihaz
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Havalandırma ve iklimlendirme cihazlarının kullanıldığı yere göre:1.3.4
- Salon,
- Duvar veya tavan,
- Özel,
cihazlar olmak üzere üç tipe ayrılır.
Kullanma amacına göre:1.3.5
- Çeşitli amaçlarla kullanılan bina bölümlerinde uygun iklimsel bir ortamın sağlanmasına dönük tesisler (Örneğin, konut, okul, hastane, büro vb.),
- Üretim, depolama ve taşımacılığa ilişkin tesisler (Örneğin, sebze sera binaları, fabrika, depo, antrepo, taşıma araçları vb.),
- Özel amaçlı havalandırma tesisleri;
- Toz emme,
- Kurutma,
- Taşıt araçları için havalandırma ve iklimlendirme tesisleri,
- Genişletilmiş havalandırma ve iklimlendirme tesisleri,
- Pnömatik hava tesisleri ya da,
- Konfor iklimlendirme tesisleri,
- Endüstriyel iklimlendirme tesisleri
olmak üzere on sınıfa ayrılır.
Besleme havasının şartlandırılmasına göre (TS 2878 ISO 3258):1.3.6
- Hava ısıtmalı,
- Hava soğutmalı,
- Hava ısıtmalı ve hava soğutmalı (Kısmi iklimlendirme),
- Hava nemlendirmeli,
- Hava kurutmalı,
- Hava nemlendirmeli ve hava kurutmalı (kısmi iklimlendirme),
olmak üzere altı sınıfa ayrılır.
Filtrenin tuttuğu tozların ortalama tane büyüklüğüne göre:1.4.1
- Kaba toz filtresi veya ön filtre ya da Filtre A
- İnce toz filtresi veya Filtre B
- Çok ince toz filtresi veya Filtre C
olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
Yapıldığı malzemeye göre:1.4.2
- Metal,
- Lifli malzeme,
- Gaz emdirilmiş
- Elektroliz kaplı malzeme
olmak üzere dört sınıfa ayrılır.
Yararlanma süresine göre hava filtreleri:1.4.3
- Kirlenince atılan,
- Temizlenerek uzun süre kullanılan
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Yerleştirme konumuna göre:1.4.4
- Düşey konumlu,
- Eğik (çapraz) konumlu
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Biçimlerine göre:1.4.5
- Prizmatik,
- Silindirik
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Kullanma yerlerine göre:1.4.6
- Duvar,
- Tavan,
- Kanal
olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
İşletme yöntemine göre:1.4.7
- Sabit (stasyoner),
- Dönel,
- Makaralı
olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
Islaklık durumuna göre:1.4.8
- Kuru,
- Yaş (yağlı)
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Basınç farkına göre:1.4.9
- Alçak basınçlı (30 - 50 Pa),
- Orta basınçlı (51 - 150 Pa),
- Yüksek basınçlı (151 - 250 Pa)
olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
Kurallar, ortamlarda; özellikle insanlar için iklimsel şartların (konforun) oluşturulmasını sağlama ve bu nedenle bu ortamların havalandırılmasına ve iklimlendirilmesine yarayan, havalandırma ve iklimlendirme tesisleri için geçerlidir.
Havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin muayene ve deneyleri yanında, teknik, hijyenik ve yapısal bakımdan alınması gereken önlemler, ana kurallar arasındadır.
Bu kurallar, hava kanallı merkezi havalandırma ve iklimlendirme tesisleri yanında, tekli cihazların ve birimlerin projelendirilmesinde de göz önünde bulundurulmalıdır.
- Ortam havasının sürekli yenilenmesini,
- Gerektiğinde besleme havasının uygun şartlarda hazırlanmasını,
- Ortamlarda istenmeyen hava akımlarının oluşmasını engellemek üzere (Örneğin, pis kokuların yayılması), birçok durumda ortamlara veya dış havaya karşı ortamın negatif basınç (vakumlu havalandırma) veya pozitif basınç (basınçlı havalandırma) altında tutulmasını
sağlamaktır.
Bu nedenle projelendirmede bu ilkeler göz önüne alınmalıdır.
Havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin, ilk tesis, işletme ve bakım giderleri toplamının en düşük düzeyde tutulabilmesi için, projelendirmede aşağıdaki esaslar göz önünde bulundurulmalıdır.
- Yazın soğutulması gereken ortamlar, uygun planlama ve yapı konstrüksiyonuyla aşırı ısı akımına karşı korunmalıdır.
- Güneş ışınlarının ortam içerisine girmesini azaltmak için, büyük pencerelerden, camlı dış yüzeylerden, aydınlıklardan olabildiği kadar kaçınılmalıdır. Bu amaçla kuzey pencereler dışında kalan pencereler, güneş kırıcıları ve dışa yerleştirilen panjurlarla ayrıca korunmalıdır. Bu gibi ortamlardaki pencerelerin ısı geçirme katsayısı en çok 3,6 W/m2 K olmalıdır.
- Ortamın döşeme, duvar ve tavanlarının ısı geçirgenlik dirençleri, en az TS 825’e uygun olmalıdır. Yetkili kuruluşlarca yakıt ekonomisi, hava kirliliğinin azaltılması vb. amaçlarla daha yüksek yalıtım değerleri öngörüldüğünde bunlara uyulmalıdır.
Besleme havasının gerekli temizlikte ve miktarda sağlanması ile ortamlarda esintisiz bir havalandırmanın oluşturulması için projelendirilmelidir.
Ortamlarda esintisiz bir havalandırmanın yanında, ortamların ısı ihtiyaçlarının karşılanması istendiğinde, havanın filtrelenmesi, istenen dereceye kadar ısıtılması vb. koşulların sağlanması için projelendirilmelidir.
Havalandırılması gereken ortamlarda hava neminin istenen bir sınır değerin altına düşmemesi istendiğinde, havanın yeterli ölçüde nemlendirilmesini sağlayan değişmez konumlu, verilen şartlara uygun sürekli çalışan ayar ve kontrol tertibatlarını içermelidir.
Havalandırılması gereken ortamlarda hava neminin istenen bir sınır değerin altında kalması istendiğinde, havanın kurutulmasını sağlayan, değişmez konumlu, sürekli çalışan ayar ve kontrol tertibatlarını içermelidir.
Havalandırılması gereken ortamlarda hava neminin belirli sınırlar arasında kalması veya belirli bir değerde tutulması istendiğinde, duruma göre havanın nemlendirilmesini veya kurutulmasını sağlayan (sabit) değişmez konumlu düzenlerle, verilen şartları kontrol eden ayar tertibatlarını içermelidir.
Ortam havasının değiştirilmesi yanında ortamın hava ile ısıtılması istendiğinde, havalandırma tesisi, gerekli ısıtma yükünü karşılayabilecek ve istenen ortam sıcaklığını da belirli değerde tutabilecek şekilde uygun tertibatlarla donatmalıdır.
Ortam havası sıcaklığının öngörülen belirli bir değerin altında kalması istendiğinde, besleme havasının istenen derecede soğutulmasını sağlayan tertibatlarla, sürekli çalışan otomatik ayar ve kontrol tertibatlarını içermelidir.
Ortam havası sıcaklığı, bir sene gibi uzunca süre belirli alt ve üst sınır değerleri arasında tutulmak istendiğinde, havalandırma tesisi, besleme havasının ısıtılmasını ve soğutulmasını sağlayan uygun ek tertibatlarla donatılmalıdır.
Ortamdaki hava sıcaklığının ve hava neminin istenen belirli değerlerde veya belirli sınırlar arasında tutulması ve hacimlerde esintisiz ve etkin bir hava akımının sağlanması için, besleme havasının temizlenmesini (örneğin, toz, vb. maddelerin filtre edilerek besleme havasından ayrılması) ve duruma göre soğutulmasını veya ısıtılmasını, nemlendirilmesini veya kurutulmasını sağlayan, sıcaklık ve nem ayarını otomatik olarak ayar ve kontrol tertibatlarını içermelidir.
Havalandırma ve iklimlendirme tesisi, insan yaşamı için gerekli uygun sağlık şartlarını sağlayacak ve/veya üretimin zorunlu kıldığı termik ve psikometrik şartları gerçekleştirecek şekilde projelendirilmelidir.
Projelendirmede, tesisin kolaylıkla yapımı, işletme sırasında bakımı, onarımı, ayar ve parça değiştirme kolaylığı vb. işlemlerin kolaylıkla yapılmasını sağlayacak temel ilkeler göz önünde tutulmalıdır.
Projelendirme sırasında tesisat projelerini hazırlayanlarla, mimari ve statik projeleri hazırlayanlar arasında sürekli ilişki bulunmalı ve projelerde bu standardın gerektirdiği uyum tam olarak sağlanmalıdır.
Projelendirmede, havanın yeterli derecede temiz olması, en az hava hızı, esintisiz, ancak; etkin ve gürültüsüz bir hava dolaşımı, tesisin temiz tutulmasının sağlanması için gerekli önlemler tam olarak alınmalıdır.
Etkin bir havalandırma ve iklimlendirmenin oluşturulabilmesi için, projelendirmede, yerine göre besleme havası, çıkış havası ve dış hava debileri uygun değerlerde seçilmelidir.
Projelendirmede, havalandırılması gereken ortamların ısı ve nem bilançolarından besleme havası ve kirli hava debileri belirlenerek tesis için gerekli vantilatör seçimi buna göre yapılmalıdır.
Ortam havasının etkin şekilde yenilenmesine esas dış hava miktarı, sağlık şartlarına uygun olarak belirlenmelidir.
Havalandırılması veya iklimlendirilmesi gereken ortamlarda, sürekli olarak vakumlu veya basınçlı havalandırma ve iklimlendirme istendiğinde, besleme havası ve çıkış havası debileri, duruma göre uygun değerlerde seçilmelidir.
Havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin projelendirilmesinde, dış hava miktarı (ortam veya ortamlara saatte verilmesi gereken dış hava), ortam havasının bozulmasına neden olan insanların sayısına ya da diğer yöntemlere göre belirlenmelidir. Ortamlarda verilecek dış hava miktarı, kişi başına en az:
- Sigara içilmesi yasak ortamlarda 20 m3/h,
- Sigara içilen ortamlarda 30 m3/h,
alınmalıdır.
- Sağlık nedenlerinden dolayı bu değerlerin kişi başına 10 m3/h arttırılması amaçlanmalıdır. Bu değerler,
0 °C ile 26 °C arasındaki dış hava/hava sıcaklıkları için geçerlidir. Daha düşük ve daha yüksek dış hava sıcaklıklarında, ekonomik olmayacak derecede büyük ısıtıcı veya soğutucuların seçiminden kurtulmak için kişi başına düşen dış hava miktarı, kara yapıları için Çizelge 1’deki, deniz taşıtları için; örneğin; gemi vb., Çizelge 1a’daki değerlere uygun olarak seçilmelidir3).
3) Yüksek yapılarda (TS 2164), dış hava miktarını arttıran (yaklaşık iki katına) pencere ve dış yüzeylerin tam sızdırmaz bir duruma getirilmesi için projelendirmede gerekli tedbirler tavsiye edilmelidir.
Çizelge 1 - Sıcaklığa bağlı olarak sisteme alınması tavsiye edilen hava miktarları (karadaki yapılar için)
|
Dış hava sıcaklığı (°C)
|
Hacimlerde kişi başına alınması gereken dış hava debisi (m3/h)
|
|
Sigara içilmesi yasak yer
|
Sigara içilebilir yer
|
|
- 20
|
8
|
12
|
|
- 15
|
10
|
15
|
|
- 10
|
13
|
20
|
|
- 5
|
16
|
24
|
|
0 ile 26
|
20
|
30
|
|
26
|
15
|
23
|
Çizelge 1a - Gemilerde hava değişme sayıları
|
Hacmin adı
|
Saatte alınması istenen hava değişim sayısı
|
|
Mürettebat kısmı
|
12
|
|
Yemek salonu
|
15
|
|
Yolcu salonu
|
10 - 15
|
|
Banyo ve tuvalet
|
20 - 30
|
|
Makina daireleri:
Buhar türbinli
|
30
|
|
Dizel motorlu
|
40
|
|
Kuzineli mutfaklar
|
50 - 60
|
|
Ambar (genel yükler için)
|
3 - 5
|
|
Soğutma hacimleri:
|
|
|
Yumurta deposu
|
15
|
|
Meyve deposu
|
25 - 45
|
|
Büfe
|
30
|
|
Antrepo
|
5
|
Projelendirmede, şartlandırma (TS 2878 ISO 3258) durumuna göre dışarıdan ortama alınması istenen dış havanın ve kirli havanın filtrelenmesi göz önüne alınmalıdır. Seçilecek filtrenin türü havalandırma ve iklimlendirme amaçlarına uygun olmalıdır.
Uzun olan dış hava kanallarının kirlenmesinin önlenmesi için filtrenin olabildiği kadar dış hava emme ağzının yakınına yerleştirilmesi sağlanmalıdır (TS 3420).
Kirlenmiş hacim havasının kokulandırılması (parfüm vb. sıkılması) sağlık yönünden yarar sağlamadığı ve çalışma (veya oturma) bölgelerinde ozon derişiminin m3’te 0,2 mg’ı aşmasına izin verilmediği için, ortam havasının, kokulandırılması, ozonlandırılması vb. önlemler yerine, projelendirilmede, filtre edilmiş, gerektiğinde ısıtılmış ve nemlendirilmiş (kurutulmuş) dış hava katılmış besleme havasının sağlanması yoluna gidilmelidir.
Tesisin kolayca temizlenebilmesi ve temiz tutulabilmesi için projelendirmede, havalandırma ve iklimlendirme santrallarının kolayca temizlenebilecek ve dışarıdan kirletilmesine engel olacak tedbirler alınmalıdır.
Kanalların kolayca temizlenebilmesini sağlamak için projelendirmede, gereken yerlerde yeterli sayı ve kolayca el atılabilen bakım tertibatları (TS 2878 ISO 3258) öngörülmelidir.
Şartlandırılmış havanın (TS 2878 ISO 3258) ortamlara istenen şekilde dağıtılmasını sağlamak için, besleme ağızları, olabildiği kadar tavana veya tavana yakın duvar yüzeylerine yerleştirilmeli, döşemelerin kullanılabilen yerlerine konulmamalıdır.
Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinin ana amacı, ister üstten dağıtmalı alttan toplamalı, ister alttan dağıtmalı üstten toplamalı havalandırma sisteminde olsun, besleme havasının ortamlara dağıtımı, kullanma bölgesine (TS 2878 ISO 3258) veya ortam havasını bozan diğer kaynaklara ulaşacak ve besleme ağızları (TS 2878 ISO 3258) ile emme ağızları arasında hiçbir şekilde kısa devre oluşturmayacak ve ölü bölge bırakmadan tüm hacmi tarayacak şekilde olmalıdır.
Havanın dağıtımında, yoğun bir şekilde kullanılan bölgelerdeki hava sıcaklığı esas alınmalıdır. Bu nedenle belirli ortam türleri için, izin verilen sıcaklık farkı sınır değerleri, özel kurallarla belirlenmelidir (Madde 3). Cam yüzeylerden doğrudan doğruya güneş ışınımı alan veya duvarlarına yeterli derecede ısı yalıtımı uygulanmayan ya da kapı ve pencerelerden içeriye sızıntı havası (TS 2164) giren ortamlarda, düzgün ve kararlı bir hava sıcaklığı sağlanamayacağından, bu mahzurların oluşmaması için projelendirmede, gerekli tedbirler alınmalıdır.
Projelendirmede, besleme havasının sağlıklı bir insanı rahatsız etmeyecek şekilde kullanma bölgelerine verilmesi sağlanmalıdır (Madde 2.2.5.1).
Esintisizlikle ilgili şartlar, ortamın kullanma amacına bağlı olduğundan, bu şartlar özel kurallarla belirlenmelidir (Madde 2.2.5.1).
Gürültü seviyeleri TS CR 1752 Madde A.4.3, Madde A.4.4 ve Madde A.4.5’de verilmiştir.
İnsan yaşamında, bir ortam içinde oluşturulan işlem veya üretim ve depolamada gerekli iklim şartlarının oluşturulması için, projelendirmede ortam hava sıcaklığı ve bağıl nem değeri, Çizelge 2 ve Çizelge 3’de verilen değerlere uygun olmalıdır.
Havalandırma ve iklimlendirme tesisinin projelendirilmesinde insan sağlığına uygun hava hızı, ortam havası sıcaklığına bağlı olarak Şekil 2 ve Şekil 3’den seçilmelidir.
İklimlendirilen ortamlarda hava akış hızı, 0,15 - 0,20 m/s olmalıdır.
Çizelge 2 - Mal ve hizmet üreten kuruluşlarda uygun sıcaklık ve nem değerleri
|
Sıra No
|
Endüstri dalı
|
İşletmenin türü
|
Sıcaklık
°C
|
Bağıl nem
%
|
|
1
|
Bira sanayii
|
Mayalama
Maya depolama
|
4 - 8
10 - 15
|
60 - 70
80 - 85
|
|
2
|
Bürolar
|
Elektronik bilgi işlem makineleri
|
22 - 24
|
40 - 60
|
|
3
|
Deri sanayii
|
Kurutma
Depolama
|
|
70 - 75
40 - 60
|
|
4
|
Ekmek sanayii
|
Un depolama
Mayalama
Hamur üretimi
Şeker depolama
|
15 - 25
0 - 5
23 - 25
25
|
50 - 60
60 - 75
50 - 60
35
|
|
5
|
Elektro teknik endüstrisi
|
Fabrikada genel üretim Sıcaklık ve nem kontrolü
Üretim
Dar toleranslı üretim
Yalıtım malzemelerinin üretimi
|
21
24
22
24
|
50 - 55
50 - 55
40 - 45
65 - 70
|
|
6
|
Fotoğraf endüstrisi
|
Normal film üretimi
Film banyo hacimleri
Film depoları
|
20 - 24
20 - 24
18 - 24
|
40 - 65
40 - 60
40 - 60
|
|
7
|
İlaç endüstrisi
|
Yarı mamullerin depolanması
Tablet üretimi
|
21 - 27
21 - 27
|
30 - 40
35 - 40
|
|
8
|
Kağıt endüstrisi
|
Kitap depoları
Kağıt depoları
|
22 - 30
20 - 24
|
-
40 - 50
|
|
9
|
Kibrit sanayii
|
Üretim
Depolama
|
18 - 22
15
|
50
50
|
|
10
|
Kürk sanayii
|
Depolama
|
5 - 10
|
50 - 60
|
Çizelge 2’nin devamı
|
Sıra No
|
Endüstri dalı
|
İşletmenin türü
|
Sıcaklık
°C
|
Bağıl nem
%
|
|
11
|
Kütüphaneler
|
Kitap depoları
Okuma salonları
|
21 - 25
21 - 25
|
40 - 50
35 - 55
|
|
12
|
Lastik sanayii
|
Depolama
Üretim ortamları
Kükürtleme
Ameliyathane eşyası üretimi
|
16 - 26
31 - 35
26 - 25
24 - 33
|
40 - 50
-
25 - 30
25 - 30
|
|
13
|
Mantar ocakları (pilzplantage)
|
Üretim periyotları
Depolama
|
10 - 18
0 - 2
|
-
50
|
|
14
|
Matbaa sanayii
|
Kağıt depoları
Baskı hacimleri
Çok renkli baskı ortamları
Fotoğrafla baskı yapımı
Geri kalan tüm ortamları
|
20 - 26
22 - 26
24 - 28
21 - 23
21 - 25
|
50 - 60
45 - 60
45 - 50
60
50 - 60
|
|
15
|
Mekanik endüstri
|
Büro ve montaj ortamları
Duyarlı (Hassas) montaj işleri
|
20 - 24
22 - 24
|
35 - 55
40 - 50
|
|
16
|
Müzeler
|
Resim galerisi
|
18 - 24
|
40 - 55
|
|
17
|
Plastik sanayii
|
Bezir yağının oksidasyonu
Presleme ortamları
Üretim ortamları
|
32 - 38
26 - 38
22 - 25
|
20 - 28
30 - 50
40 - 60
|
|
18
|
Seramik endüstrisi
|
Depolama
Üretim ortamları
Süsleme (Tezyinat)
ortamları
|
16 - 26
20 - 28
24 - 26
|
25 - 65
60 - 70
45 - 50
|
|
19
|
Şeker sanayii
|
Kuru meyvelerin depolanması
Yumuşak akide şekeri üretimi
Sert akide şekeri üretimi
Sert akide şekerinin ambalajlanması
Çikolata üretimi
Çikolata kaplaması
Çikolata paketlenmesi
Çikolata depolanması
Kek ve kağıt helva üretimi
|
10 - 13
21 - 24
24 - 26
24 - 26
15 - 18
24 - 27
18
18 - 21
18 - 20
|
50
45
30 - 40
40 - 50
50 - 55
55 - 66
55
60 - 65
50
|
Çizelge 2’nin devamı
|
Sıra No
|
Endüstri dalı
|
İşletmenin türü
|
Sıcaklık
°C
|
Bağıl nem
%
|
|
20
|
Tekstil endüstrisi
|
PAMUK
Hallaçlama
Taraklama
Yün yapağı vb. taranması
İplik çekme
Halkalı eğirme makinesi
Makaslama ve çözgü açma
Dokuma bölümleri
İplik ve dokumaları İyileştirilmesi
KETEN
Ön İşlem
Tarama
İplik Eğirme
Dokuma
YÜN
Ön işleme
Tarama
İplik bükme
Dokuma
Depolama
İPEK (DOĞAL)
Ön işleme
İplik bükme
Dokuma
SUNİ İPEK
Tarama ve iplik bükme
Dokuma
|
22 - 25
22 - 25
22 - 25
22 - 25
22 - 25
22 - 25
22 - 25
22 - 25
18 - 20
20 - 25
24 - 27
27
27 - 29
27 - 29
27 - 29
27 - 29
24
27
24 - 29
24 - 27
21 - 25
24 - 25
|
40 - 50
45 - 55
55 - 65
50 - 55
55 - 65
50 - 55
60 - 70
70 - 80
90 - 95
80
50 - 60
60 - 70
80
60
65 - 70
50 - 60
60 - 70
50 - 60
60 - 65
65 - 70
60 - 75
65 - 79
60 - 75
|
|
21
|
Tütün
|
Ham tütünlerin depolanması
Ön işleme
Sigara ve puro üretimi paketleme
|
21 - 23
22 - 26
21 - 24
23
|
60 - 65
75 - 85
55 - 65
65
|
Çizelge 3 - İnsan sağlığı için uygun sıcaklık ve nem değerleri
|
|
Kış
|
Yaz
|
|
Dış hava sıcaklığı °C
|
£ 20
|
20 25
|
30
|
32
|
37
|
|
Ortam havası sıcaklığı °C
|
22
|
22 23
|
25
|
26
|
28
|
|
Bağıl nem %
|
En az
|
35
|
- -
|
-
|
-
|
-
|
|
En çok
|
65
|
65 65
|
60
|
55
|
50
|
Ortam havasının şartları yönünden havalandırma ve iklimlendirme tesisinin projelendirilmesinde havalandırma tesisinin türü;
- Havalandırılması gereken ortam ısıtma veya soğutma ile belirli bir hava durumunun (sıcaklık, nem, hava hızı) oluşturulmasına,
- Olağanüstü hava şartlarında belirli bir ayar değerinde sapmanın kabul edilip edilemeyeceğine göre, (örneğin, kış işletmesinde) bir havalandırma tesisiyle gerektiğinde ısıtma tesisi de işletmeye alınarak ortamların ısıtılabileceği yaz işletmesinde ortam havası sıcaklığının istenen sınır değerleri arasında tutulabilmesi için, soğutmalı bir havalandırma tesisinin gerekliliği göz önüne alınarak belirlenmelidir.
Güvenli ve ekonomik çalışan bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinin oluşturulabilmesi için, tesisat projesi, mimari ve statik projeleriyle, yapı, fonksiyon, işletme, bakım ve onarım imkanları yönünden tam bir uyum sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.
Projelendirmede, bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinin fonksiyonu, ekonomikliği ve işletme güvenliği şartları yanında, Madde 2.2’deki şartlarında gerçekleştirilebilmesi bakımından, aşağıdaki ana ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır.
Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisi projesinin planlanmasında:
- Binanın kullanma amacına uygun olarak hava sıcaklığı (Yaş ve kuru termometre sıcaklıkları), (bağıl nem, hava debisi, hava hızı vb. şartlar),
- Projenin kolay uygulanabilir olması (Seçilen cihazların standard üretim programlarında bulunması, vb.),
- Projenin, mimari, betonarme, tesisat vb. projelerle tam bir uyum sağlaması,
- Binanın mimarisini bozmaması,
- Ekonomik, güvenli ve uzun ömürlü olması,
- İşletme personelinin tesiste yapacağı bakım, onarım, ayar vb. işlemlerde kolaylık sağlaması,
- Bakım ve onarımda zaman kaybının en aza indirilmesi vb.,
için gerekli tedbirler alınmalıdır.
Bu şartların gerçekleştirilebilmesi için, havalandırma santralı, kanal ağı, ağız büyüklükleri, yerleştirme durumları vb.’ye ilişkin proje ve detaylar, bina inşaatına başlamadan önce tamamlanmış olmalıdır.
Uygulama projelerinde, kanal kesitleri, hava debileri, hava hızları, kanal et kalınlıkları, kanallara ait askı ve destek aralıkları, kanalların yerleştirme durumları, kanalların alt yüzeylerinin döşemeye göre kotları, ağızların yerleri, belirli başlangıç veya referans noktalarına göre ağızların koordinatları, kanallara uygulanan ısı ve ses yatılımı kalınlıkları, yalıtım malzemesinin tür vb. belirlenerek, ilgili proje paftasına ve kolon şemasına işlenmelidir.
Aynı ortamdan geçen diğer tesisat elemanları; örneğin, kalorifer tesisatı, sıhhi tesisat vb. ince ya da kesik çizgilerle gösterilmelidir.
Projelendirmede, vantilatör ve merkezi havalandırma santrallarının yerleri; olabildiği kadar ve akustik koşulların elverdiği ve olanaklar ölçüsünde havalandırılması gereken ortamların yakınında olacak şekilde seçilmelidir.
Uzun olan dış hava emme kanallarından, bu uzun kanalların oluşturduğu hava kaçaklarından kaçınmak için, vantilatör ve/veya havalandırma santrallarının yeri, olabildiği kadar uzun dış hava emme kanalını gerektirmeyecek ve dış hava emme ağzı vantilatöre ve/veya santrala yakın olacak şekilde seçilmelidir.
Büyük tesislerde, besleme havasının hazırlanmasına da yarayan gerekli düzenleri (örneğin, filtre, ısıtıcı, nemlendirici, soğutucu, kurutucu vb.) içeren özel bir santral öngörülmelidir.
Projelendirmede santrallar ve bunlarla ilgili yardımcı ortamlar, geçiş ve çalışma ortamları olarak kullanılmamalıdır.
Binanın projelendirilmesinde, santralı oluşturan mahfaza (TS 2878 ISO 3258), vantilatör, ısıtıcı, soğutucu, filtre, makine, cihaz vb.’lerinin santral yerine yerleştirilmesinde, bakımında ve gerektiğinde, cihazların değiştirilmesinde kolaylık sağlayacak önlemler alınmalıdır.
İşletmede kolaylık sağlamak için, besleme havası vantilatörü ile atık hava (kirli hava TS 2878 ISO 3258) aspiratörü, olabildiği kadar aynı ortama veya birbirine komşu ortamlara yerleştirilecek şekilde projelendirilmelidir. Projelendirmede TS 3420’de verilen esasları da göz önünde bulundurulmalıdır.
Büyük havalandırma ve iklimlendirme tesislerinde, vantilatörler, ısıtma ve soğutma eşanjörleri, nemlendirme ve yıkama tertibatları, ayar ve kontrol düzenleri vb. ek zemin ve döşeme yükleri oluşturduğundan, ek yükleme doğuran tüm cihazların statik ve dinamik yükleri, binanın statik projelerinin düzenlenmesinde göz önüne alınmalıdır.
Madde 2.3.3.3’deki şartların gerçekleştirilmesi için, makinalar, elastik bir kavrama ile motorlarıyla ortak ana şasi veya altlık üzerine yerleştirildiğinde, bir sarsıntı etkilemesinden ve bu etkilemenin doğurduğu titreşimlerden sakınmak için, ana şasi veya altlığın kendi (öz) frekansı, makinanın çalışmasında oluşturduğu titreşimlerin en düşük değerinden daha düşük olacak şekilde projelendirilmelidir (TS 3420).
Yüksek frekanslı titreşimlerin oluşturduğu ses, ana şasi altına yerleştirilecek yalıtkanlarla azaltılmalıdır. Kanalların vantilatörlere ve diğer havalandırma cihazlarına bağlanmasında da, titreşimlerin ve gürültülerin yayılmasını engelleyecek önlemler alınmalıdır (TS 3420).
Havalandırma kanallar, olabildiği kadar tam sızdırmaz ve öncelikle dairesel veya kare kesitli olarak tasarımlanmalıdır. Bunun için dairesel kesitli rijit veya bükülebilir prefabrike kanallar tercih edilmelidir. Dikdörtgen kesitli kanalların kullanılması zorunluluğu karşısında, projelendirmede kanal kenar oranlarının en çok 3/2 olabileceği göz önünde tutulmalıdır.
Projelendirmede kanalların, yerine göre aşağıdaki malzemelerden bir ve bir kaçından yapılması tercih edilmelidir5) (TS 3420).
- Galvanizli çelik sac (TS 822),
- Alüminyum sac (TS EN 485-2),
- Bakır sac (TS 1652),
- İç yüzeyler sıvanmış ve perdahlanarak, olabildiği kadar pürüzsüz duruma getirilmiş kagir yapı elemanları,
- Yanmaz sıva ile sıvanmış, iç yüzeyleri perdahlanmış duvar yüzeyleri,
- Yanmayan yapı elemanları,
- Pürüzsüz beton kanallar,
- Bükülebilir (fleksibil) borular,
- PVC levha veya borular.
Kanal kesitleri ile boru (kanal) ağındaki toplam basınç düşümünün oluşturulmasında, olabildiği kadar, pürüzlülük katsayısı düşük düzgün yüzeyli malzeme seçilmelidir.
Havalandırma tesisatında kullanılan en önemli malzemelerin pürüzlülük katsayısı Çizelge 4’te verilmiştir.
Şekil 15’de verilen diyagram yardımıyla bulunan boru çapları, Çizelge 4’e göre düzletilerek uygulanmalıdır.
Boru (kanal) kesitlerinin hesaplanmasında, pürüzlülük katsayısı e = 0 ve birim basınç düşümü R0 = 0 esas alınarak düzenlenen hava debisi - çap ve basınç düşümüne ilişkin Şekil 15’de verilen ana kanal sürtünme diyagramı esas alınmalıdır.
Havalandırma kanallarının projelendirilmesinde; yüzey pürüzlülüğü az olan malzeme seçimine gidilmelidir. Metal sac, seramik vb. malzemelerden yapılan kanalların iç yüzeyleri, düzgün ve pürüzsüz olmalıdır.
Projelendirmede alınacak tedbirlerle, kullanılacak beton ve betonarmeden yapılmış kanalların ekleme parçaları, kagir duvar derzleri ve sıvanın iç yüzeylerinde pürüzlülük katsayılarının, olabildiği kadar az olması sağlanmalıdır.
Galvanizli çelik sac veya alüminyum saçtan kare veya dikdörtgen kesitli kanalların tasarımlanmasında, en az değer olarak sac kalınlıkları Çizelge 5’den alınmalıdır.
4) Bundan sonra metinde “Havalandırma kanalı” deyimi yerine “kanal ya da kanallar” sözcükleri kullanılmıştır.
5) Yangın tehlikesi olmayan ve başka metotlarla yeterli korozyon koruması sağlanabildiği durumlarda, yüksek korozyona karşı kanallar, kolay yanmayan malzemelerden de yapılabilir.
Çizelge 4 - Çeşitli malzemelerin pürüzlülük katsayıları
|
Malzemenin adı
|
Pürüzlülük katsayısı
e
|
|
PVC boruları
|
|
0,01 mm
|
|
Sac kanallar (haddelenmiş)
|
|
0,15 mm
|
|
Beton kanallar (Pürüzsüz, düzgün)
|
|
0,15 mm
|
|
Rabitz telli sıvalı yüzey
|
1,5 -
|
2,0 mm
|
|
Beton kanal (kaba, pürüzlü)
|
1,0 -
|
3,0 mm
|
|
Kagir kanallar (kaba, pürüzlü)
|
3,0 -
|
5,0 mm
|
|
Bükülebilir borular (yapım metoduna göre)
|
0,2 -
|
3,0 mm
|
Çizelge 5 - Metal kanallar için sac kalınlıkları
|
Anma ölçüsü
(En geniş kenar)
b
(mm)
|
Sac kalınlığı
en az
(mm)
|
|
Galvanizli çelik sac
|
Alüminyum sac
|
|
|
b £
|
250
|
0,50
|
0,63
|
|
250
|
< b £
|
500
|
0,62
|
0,82
|
|
500
|
< b £
|
1000
|
0,75
|
0,96
|
|
1000
|
< b £
|
1400
|
0,88
|
1,23
|
|
1400
|
< b £
|
2000
|
1,00
|
1,37
|
|
2000
|
< b £
|
2500
|
1,13
|
1,50
|
|
2500
|
< b
|
|
1,25
|
1,65
|
Projelendirmede, kare veya dikdörtgen en kesiti kanalların seçilmesi gerektiğinde, hava akış hızının oluşturduğu titreşim tehlikesini ve/veya kanallardaki hava basıncının neden olduğu yüzey biçim bozukluklarını azaltmak için, kanal yüzeylerinde köşegen nervür biçimlendirmeleri (bakla nervürleri), perçinli köşe pekiştirmeleri vb. öngörülmelidir (TS 2878 ISO 3258).
Endüstriyel tesislerde, kanal yapımında kullanılacak sacların kalınlığı, Çizelge 5’deki anma ölçüsüne denk düşen sac kalınlığının bir üst basamağındaki sac kalınlığı seçilmelidir; (Örneğin 500 mm < b £ 1000 mm’lik bir anma ölçüsünde, galvanizli sac için 0,75 mm değil, 0,88 mm olarak seçilmelidir.
Kanalların atelye veya şantiyede yapılmaları durumunda, kanal kesitleri, yerleştirme planları, askı ve destekler, ısı ve ses yalıtımları, ağızları, ölçme biçimleri vb. uygulama projelerinde tam olarak gösterilmelidir.
Ses yutucularına gerek olup olmadığı, gerekli ise hangi ortama ve ne büyüklükte olacağı, TS 3420’deki esaslar da göz önüne alınarak, daha projelendirme sırasında belirlenmiş olmalıdır.
Kanalları, ses yutucuları vb. tesisat elemanları ile mimari ve statik elemanlar tam uyuşacak şekilde projelendirilmelidir.
Akustik ortam, TS CR 1752, Madde A.4’e uygun olmalıdır.
Projelendirmede, vantilatörle dönen hareketli elemanların, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün gerektirdiği güvenlik sistemleriyle donatılmaları için gerekli tedbirler alınmalıdır.
Projelendirmede, havalandırma ve iklimlendirme santralında kullanılması öngörülen vantilatör, pompa vb. cihazların elektrik motorları, elektrik motoruna olabilecek her türlü dokunmaya, yapılan her çeşit yerleştirme şeklinde oluşabilecek yoğunlaşma, damlama ve püskürtme suyuna karşı korunma güvenlikli olarak seçilmelidir.
Makinalarin çalıştırılmasında kullanılacak elektrik şalterinin, elektrik motorunun koruyucu güvenliği olmalıdır. Seçilecek şalter, akım devresini, herhangi bir arıza nedeniyle kestiğinde, makina üzerinde arızayı giderici çalışmalar yapılmadıkça, makinanın kendiliğinden çalışmasını engelleyecek özellikte olmalıdır.
Vantilatör, herhangi bir yangın tehlikesi karşısında elle kontrol edilebilen bir sistemle donatılmış olmalıdır. Bu sistem her defasında yeniden ayarlanabilir olmalıdır.
Projelendirmede, özel durumlar için (örneğin, toplantı salonu, mağaza, büyük iş hanları, ticarethane, yüksek yapı (TS 2164), otel, endüstriyel tesis vb. içerisinde pek çok kişi çalışan yapılarda), sıcaklığa ve dumana duyarlı güvenlikli ve tesisdeki tüm vantilatör ve aspiratörleri anında devre dışı bırakacak nitelikte akım kesme sistemleri olmalıdır.
Ancak, tüm vantilatör ve aspiratörlerin devre dışı bırakılması durumunda binanın yangın söndürme pompalarını çalıştıracak yedek akım kaynağı da kullanmaya hazır bir duruma gelecek şekilde projelendirilmelidir.
Vantilatör seçilmesinde ve yerleştirilmesinde TS 3420’deki esasların gerçekleştirilmesi için projelendirmede gerekli önlemler alınmalıdır.
Projelendirmede, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği yönünden ilgili tüzükte belirlenen şartlara uygun olarak, soğutma makina ve cihazları için gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.
Çalışma ortamlarına verilen besleme havasının, zararlı gazlarla karışmaması veya hava ile karıştığında yanabilen ya da patlayabilen gaz - hava karışımlarının soğutucu ortam olarak doğrudan doğruya cihazlarda ve kanallarda kullanılmaması için projelendirmede gerekli tedbirler alınmalıdır.
Projelendirmede, doğrudan doğruya elektrikle, sıvı, gaz veya katı yakıtla çalıştırılan hava ısıtıcılarında aşağıdaki güvenlik tedbirleri alınmalıdır.
Elektrikli hava ısıtıcısında, hava akımının kesildiğinde veya sıcaklığın 70 °C’u aştığında elektrik akımını kendiliğinden kesen, hava akımına veya sıcaklığa bağlı bir güvenlik kontrol sistemi öngörülmelidir.
Anma ısıtma gücü 23 kW’dan daha fazla gaz, sıvı veya katı yakıtlı fırın tipi hava ısıtıcılarında (cihazlarda) hava sıcaklığına duyarlı bir eleman (örneğin, kontakt termometresi), hava sıcaklığını kontrol etmek amacıyla ısıtma cihazının hemen arkasına, sıcak hava kanalı için yerleştirilmelidir.
Sıcaklığın güvenlik sınırını aşması halinde akustik ve optik uyarı sistemlerini çalıştıran, ayrıca yakıt akışını kendiliğinden ve güvenilir şekilde kesen bir güvenlik sistemi öngörülmelidir. Sıcaklığa duyarlı eleman, patlama koruma şartlarına uygun olmalıdır.
Bu fırın tipi hava ısıtıcılarında motorlar sıcak hava kanalı içine yerleştirildiğinde, bu ısıtıcılar için seçilen asenkron motorlar;
- En az elektrik motorlarına olabilecek her türlü dokunmalara,
- Yapılarda her çeşit yerleştirme şeklinde oluşabilecek yoğuşma, damlama ve püskürtme suyuna, gemilerde her doğrultudaki dalga suyu sıçramalarına,
- Vantilatörde oluşabilecek elektrik arklarına karşı güvenlikli ve kendiliğinden serbest duruma gelmesine (güvenlik klemensleriyle)
elverişli olmalıdır.
Bilezikli asenkron motorları veya akım motorları her türlü patlamaya karşı güvenlik korumalı yapıda olmalıdır.
Projelendirme özel kuralları, TSCR 1752’ye Ek C’ye uygun olmalıdır.
Bu bölümdeki kurallar, Madde 2’deki genel kurallarla birlikte, kara, deniz ve hava taşıt araçlarıyla, ortamların küçüklüğüne ve daha başka zorluklara karşın, yolcuların oturduğu veya mal taşınmasında kullanılan ortamın tam ve etkin bir şekilde havalandırılması için, projelendirmede göz önünde tutulması gereken esaslardır.
Havalandırmanın amacı, taşıt araç hacimlerinde çeşitli nedenlerden dolayı havayı kirleten;
- Gaz şeklindeki kokulu ve rahatsız edici uçucu (sigara dumanı, toz vb.) maddelerin,
- Taşıt araçlarının doluya yakın insanla dolu olduğunda insanlar tarafından hacme verilen ısı ve su buharının,
taşıt hacminden dışarı atarak, hacim için uygun besleme havasını ortama vermektir.
Yazın, yeterli ve etkin bir havalandırmanın sağlanması için, besleme havasının soğutulması ve gereğinde kurutulması için projelendirmede gerekli tedbirler alınmalıdır.
Bu projelendirmede, hava sıcaklığının düşürülmesi yerine, kuvvetli bir hava hareketi yardımıyla fizyolojik olarak bir soğukluk etkisinin yaratılması imkanları araştırılmalıdır. Bununla birlikte yolcuların besleme havasına karşı farklı duyarlık gösterdikleri de göz önüne alınmalıdır.
Yolcuların sürekli oturdukları yerlerde, yüksek bir hava hızının sağlanması her yolcunun ihtiyacına uygun bir havalandırma türünün oluşturulması için, yolcunun besleme havasını istenen miktarda ve istenen doğrultuda ayarlanmasını imkan veren hava delikleri (TS 2878 ISO 3258) düşünülmelidir.
Projelendirmede, -10 ºC’dan + 26 °C’a kadar olan dış hava sıcaklığında taşıt araçlarında, kişi başına dış hava debisi en az; 20 m3/h.
Dış hava debisinin hesaplanmasında, kişi sayısı olarak yolcu koltuk sayısı esas alınmalıdır.
Ayakta durulabilen daha büyük hacmin lehine olarak koltuk sayısı daha az olan yakın mesafe arasında işleyen taşıtlarda, proje, ayakta durma yeri sayısı, koltuk sayısına eklenerek proje düzenlenmelidir.
Dış hava ile imkânlar ölçüsünde çevrim havası da filtrelerle temizlenmelidir. Hava filtresi, taşıt aracına takılabilir boyutta ve taşıt aracı için gerekli havayı süzebilecek nitelikte olmalıdır.
Projelendirmede, dış hava alma ağzının yeri, egzoz gazı, toz vb. kirli havayı emmeyecek şekilde seçilmelidir.
Besleme havası, ortama olabildiği kadar homojen ve etkin bir havalandırma sağlayacak şekilde verilmelidir. Ortamın çeşitli noktalarında aynı anda yapılan ölçümlerde Madde 3’teki şartların sağlandığı tespit edildiğinde, amaca ulaşılmış sayılır.
Değişmez konumlu oturma yerleri bulunan ortamlarda esintisiz ve etkin bir havalandırmanın oluşturulabilmesi için, hava, oturanlara önden üflemeli şeklinde geldiği zaman hava akış hızı ortam havası sıcaklığına bağlı olarak Şekil 2’de verilen hava hızı eğrisinden elde edilen değeri aşmayacak şekilde seçilmelidir.
Hava akımı, oturanlara önden değil, ense veya ayaklara üfleme yapacak doğrultuda geldiğinde ve sıcaklık da 24 °C’un altında ise, hava hızı, kata değeri A = 23.10-3 W/cm2’ye uyan eğriye göre seçilmelidir.
Hava sıcaklığı 20 °C’a kadar düştüğünde soğutma büyüklüğünü belirleyen kata değeri 25.10-3 W/cm2’yi aşmamalıdır ve hava sıcaklığının artmasında bu değer 21.10-3 w/cm2’ye düşmelidir.
Soğutmasız havalandırma tesislerinde, besleme havasının üfleme sıcaklığı, 16 °C’luk soğutmalı tesislerde, üfleme sıcaklığı seçilen üfleme sıcaklığına kadar düştüğünde esintisizlik sağlanmalıdır.
Havalandırma tesisinin makina ve hava akımının oluşturduğu gürültüler ile hava akımının oluşturduğu gürültüler, ilgili taşıt hacmi için Çizelge 6’da verilen değerleri aşmamalıdır.
Bu değerler, taşıt aracı boş olduğunda ve taşıt motoru çalışmadığında da geçerlidir. Havalandırma tesisi doğrudan doğruya taşıt motoruna bağlı olduğunda bu değerler geçerli değildir.
Çizelge 6 - Taşıt yolcu hacimlerinde izin verilen en yüksek ses şiddetleri
|
Taşıt aracının türü
|
Ses şiddeti dB (A)
|
|
Yüksek talep
|
Düşük talep
|
|
Demiryolu ve karayolu taşıtlarında
Deniz yolu taşıtlarında
|
65
50
|
75
-
|
|
Uçaklarda
|
80
|
-
|
Projelendirme için, havalandırma tesisleriyle sağlanması gereken hacim havası sıcaklıkları ve hava nemi değerleri, Çizelge 7’de verilmiştir. Projelendirmede taşıt havalandırma tesisi, taşıt çalışsın veya çalışmasın, her ölçüm yapıldığında Çizelge 7’de değerleri sağlanacak şekilde boyutlandırılmalıdır. Yeterli ısı yalıtımlı taşıt araçlarında, 9 °C ve daha düşük dış hava sıcaklıklarında, belirli şartlar altında (güneş ışınımı veya taşıtın yoğun olarak yolcuyla doldurulması), havalandırma tesisi, ek ısıtma ve soğutma tertibatları ile çizelge değerlerini sağlamalıdır.
Ortam havası neminin sınır değerleri tüm dış hava durumlarında, ek hava soğutmalı havalandırma tesisleriyle gerçekleştirilmeyebilir6).
Soğutma yükünün hesaplanmasında, 37 °C’luk dış hava sıcaklığı ile % 55 bağıl nem değeri esas alınmalıdır.
6) Ek hava nemlendirmeli ve hava ayar düzenli iklimlendirme tesisleri, yer ihtiyacı, ağırlık vb. nedenlerden dolayı bu standardda göz önüne alınmamıştır.
Nemlendirmesiz havalandırma tesislerinde, kışın, ortam havası bağıl nemi değerinin, taşıtın yolcuyla tam dolmaması, dış hava sıcaklığının normalinin altına düşmesi vb. nedenlerden dolayı, en düşük bağıl nem değeri olan % 35’den daha da aşağıya düşebileceği, projelendirmede göz önünde tutulmalıdır.
Çizelge 7 - Taşıt hacimlerinde projelendirmeye esas hava sıcaklığı ve bağıl nem değerleri
|
Dış hava sıcaklığı
td (°C)
|
Ortam havası
|
|
Sıcaklığı
ti (°C)
|
Bağıl nem değeri (j)
%
|
|
- 18 < td £ + 201)
|
222)
|
25 - 65
|
|
+ 25
|
23
|
35 - 65
|
|
+ 30
|
25
|
35 - 60
|
|
+ 32
|
26
|
35 - 55
|
|
+ 37
|
30
|
35 - 50
|
|
+ 40
|
32
|
35 - 45
|
|
1) Uç kısımlarda - 50 °C’dan + 20 °C’a kadar
2) Bu sıcaklık (uzun mesafeler arasında yolculuk yapan giyinmemiş yolcular) içindir.
Giyinmiş yolcular (yakın mesafeler arasında yapılan yolculuklarda) için -10 °C’a kadar dış hava sıcaklıklarında hacim havası sıcaklığı 15 °C’a, -18 °C’a kadar dış hava sıcaklıklarında 10 °C’a kadar düşürülmelidir.
|
Taşıt içindeki hava sıcaklığı, taşıt yolcu ile dolu ve hareket halinde veya durmuş vaziyette iken;
Taşıt havalandırma tesisi, -18 °C’a kadar bir dış hava sıcaklığında, taşıt hacim sıcaklığı 22 °C olacak şekilde projelendirilmelidir. -18 °C’un altındaki dış hava sıcaklıklarında, taşıt içi havası sıcaklığının, aynı işletme şartlarında 15 °C’a düşmesine izin verilebilir. Bu şart, boş taşıtlar için de geçerlidir.
Aracın görevine bağlı olarak ve gerektiğinde, dış hava sıcaklığının alt sınır değeri için başka değerler de tespit edilebilir.
Projelendirme, ortam havası sıcaklığı ile ortamı oluşturan yüzeylerin ortalama üst yüzey sıcaklığı arasındaki fark, en çok 5°C; hacmi oluşturan yüzeylerin hiçbir noktasında yüzey sıcaklığı, 15°C’un altına düşmemek şartıyla ve Madde 3’teki sapmalar ile Madde 3.1.4.2’deki hız sınırları göz önünde bulundurularak hacim havası sıcaklığı 22 °C olacak şekilde yapılmalıdır.
Isı yalıtımlı duvarları, tavanı ve döşemesi bulunan ve pencereleri çift camlı olarak yapılan modern taşıt araçlarında bile, çok düşük dış hava sıcaklıklarında bu üst yüzey sıcaklıkları, pencere yüzeylerinde sıcaklığın 15 °C olması, çoğunlukla sağlanmadığından, projelendirmede alınacak uygun önlemlerle; örneğin, pencere önlerinde sıcak hava perdesi oluşturulması, özel perdeler vb. ile yolcuların soğuktan korunması sağlanmalıdır.
7) Yeterli derecede ısıtılmayan yolcu binme sahanlıklarında hava sıcaklığı + 5 °C’dan daha düşük olmamalıdır.
Projelendirme, yolcu koltuklarınının altına (konveksiyon ısıtma yüzeyleri, sıcak hava üflenmesi gibi) ısıtma ısısı (örneğin egzoz ısısı) gönderilecek şekilde yapıldığında, ışınım ısısına karşı yeterli derecede korunma önlemleri ile yolcuların ayak sahasındaki hacim havası sıcaklığının, 35 °C’u aşmaması sağlanmalıdır.
Yolcu yerleri dışındaki yerlerin; örneğin, koridor sıcaklığı, ortam havası sıcaklığından en çok 7°C’dan daha düşük; en çok ortam havası sıcaklığına eşit olmalıdır. Yolcu binme sahanlıklarındaki hava sıcaklığı7) en az
10 °C; hela, lavabo vb. bölümlerinin hava sıcaklıkları en çok 18 °C olmalıdır.
Yukarıda verilen en düşük sıcaklık değerlerinin dış hava sıcaklığı alt değerine kadar olan sıcaklıklarda ve yolculuk boyunca sürdürülmesi sağlanmalıdır.
Yazın yolcu bölümlerinin çok yolcu ile doldurulması sonucu hacim havasının aşırı derecede ısınacağı ve aynı zamanda da bağıl nem değerinin önemli ölçüde yükseleceği, göz önünde bulundurularak havalandırma tesisi, ek hava hazırlamalı (hava soğutmalı) olarak projelendirilmelidir.
Dış hava sıcaklığına bağlı olarak kış işletmesi için verilen değerin tersine, yaz işletmesine esas Çizelge 7’de verilen referans değerler, fizyolojik etkenler göz önüne alınarak tespit edilmiş olduğundan, projelendirmede, yaz işletmesine ait değerler olarak esas alınmalıdır.
İçinde yolcuların oturarak seyahat ettiği hacimlerin döşemesi üzerinde 50 cm’den 150 cm yüksekliğe kadar olan bölgenin hiçbir noktasında hava sıcaklığı Çizelge 7’de verilen ayar değerlerinden ± 1 °C’dan daha büyük bir sapma (yerel sıcaklık sapması) göstermemelidir. 50 cm’nin altında, hava sıcaklığının, istenen değerle 35°C arasında bulunmasına izin verilir (Madde 3.1.6.2.1).
Hacim hava sıcaklıkları, olabildiği kadar aşağıdan yukarıya doğru azalmalıdır. Yukarıda söz konusu edilen bölgelerin belirli noktalarındaki sıcaklıklar, ayar düzeninin etkisi sebebiyle en çok ± 1°C’luk bir sapma göstermelidir.
Sıcaklığın düşmesi durumunda, sıcaklık kontrol çevrim süresi 5 dakikadan daha az olmamalıdır.
Sıcaklığın yükselmesinde süreye ilişkin bir sınırlamaya gerek yoktur.
Minibüslerde (20 - 25 kişilik) sıcaklık sapmaları ± 2 °C’dan daha büyük olmamalıdır. Aynı şekilde ayar düzeninin etkisi altında sıcaklık sapması ± 2 °C’u geçmemelidir.
Genel taşıt hacimlerinde önerilen hava sıcaklık değerleri, 20 °C - 24 °C (normal giyimli insanlar için), yataklı taşıtların (yataklı tren, vapur vb.) yatak kısımlarında 16 °C - 24 °C olmalıdır.
Havalandırma projelerinin düzenlenmesinde bedenen çalışmayan insanlar için, ısı ve nem değeri olarak Çizelge 8’deki değerler esas alınmalıdır.
Çizelge 8 - Bedenen çalışmadan oturan bir insanın çevreye verdiği ısı ve su buharı miktarı
|
Çalışmayan (sadece oturan insanda)
|
Hacim sıcaklığı
|
°C
|
18
|
20
|
22
|
23
|
24
|
25
|
26
|
|
Qk (kuru)
|
Kcal/h
Watt
|
85
99
|
80
93
|
75
87
|
70
81
|
65
76
|
65
75
|
60
70
|
|
QY (yaş)
|
Kcal/h
Watt
|
20
23
|
20
23
|
25
29
|
30
35
|
35
41
|
35
41
|
40
46
|
|
QT = Qk + Qy
|
Kcal/h
Watt
|
105
122
|
100
116
|
100
116
|
100
116
|
100
116
|
100
116
|
100
116
|
|
Su buharı
|
g/h
|
35
|
35
|
40
|
50
|
60
|
60
|
65
|
|
Orta güçte iş yapan insanda
|
QT = Qk + Qy
|
Kcal/h
Watt
|
230
267
|
230
267
|
230
267
|
230
267
|
230
267
|
230
267
|
230
267
|
|
Qk (kuru)
|
Kcal/h
Watt
|
135
157
|
120
182
|
105
122
|
100
116
|
95
110
|
90
104
|
80
93
|
Taşıt araçlarının havalandırma tesisleri, havalandırılan ortamların küçüklüğü ve ısıtma gücü ile elektriksel gücün büyüklüğünden ve ağırlığından dolayı tesise yüklediği sınırlarla belirlendiğinden, projelendirmede bu özel şartlar ve zorluklar göz önüne alınmalıdır. Projelendirmede hava dağıtımı, ortamın küçüklüğüne karşın, ortamda esintisiz ve etkin bir havalandırma oluşturulacak şekilde gerçekleştirilmelidir.
Yalnız sıcak hava ile (hava ısıtma) ısıtma yapıldığında, sıcak hava döşemeye yakın noktalardan verilmelidir, toplam ısı ihtiyacının bir bölümü özellikle sıcak hava olarak aşağıya doğru üflendiği zaman, sıcak hava haricindeki bölümün döşemelerden üflenmesi sağlanmalıdır. Yalnız soğutulmuş hava ile soğutulma yapıldığında soğutulmuş hava, ortam tavanı içine yerleştirilen ağızlarla aşağıya doğru üfleyecek şekilde verilmelidir.
Hem sıcak hava, hem soğuk havanın pencere altlarından ve pencere yüzeylerinden dağıtılması da (yüksek basınçlı tesisler) yapılabilir. Havalandırma tesislerinin işletme giderlerini uygun sınırlar arasında tutmak ve hacmi oluşturan yüzeylerin sıcaklıklarını Madde 3.1.6.2.1’de verilen değerlere eriştirmek için, taşıt hacim duvarlarında, ısı geçirme katsayıları, yeter derecede küçük seçilmelidir. Pencerelerden gelen güneş ışınımının ısısal etkisi, özel tedbirlerle sınırlandırılmalıdır.
Kara taşıt araçlarında vantilatörler, hava ısıtıcıları, soğutma makineleri vb. araba kasası içine veya koridor altına yerleştirilebilir.
Birincisi; yararlı hacmin zorlanmasına karşın, çoğunlukla tesis bölümlerine kolayca yaklaşılabilmesi,
Kısmen hareket sırasında da, bu tesislerin, toz ve rüzgar etkisinden korunması, bakımından iyidir.
İkincisi; yararlı hacmi küçültmemekle birlikte, tesis bölümlerinin yerleştirme yüksekliğinin sınırlanmasına, cihazların bakımının zorlaşmasına sebep olan, dolayısıyla; cihazların bakımı, çoğunlukla araç durduğu zaman yapılabilir.
Taşıt araçlarının havalandırma tesislerinde, titreşim ve gürültülerden korunmak için özen gösterilmelidir. Esnek altlıklar üzerine yerleştirilen makina kütlesinin doğal - frekansı (öz frekansı), taşıt aracı şasesinin doğal frekansı, kara taşıt araçlarında süspansiyon titreşim sistemleri, birbirinin etkisini karşılıklı azaltıcı şekilde düzenlenmiş olmalıdır.
8) Hastane sözcüğü, ameliyat salonlarını ve anestezi odaları, kan bankalarını, küçük hasta koğuşlarını (Örneğin, tümör ve KBB hastalıklarına ait bölümler) erken doğum, hasta kayıt ve muayene odaları, koğuş banyolarını, lavabo ve sürgün yıkama odaları ile steril malzeme odalarını kapsar; ek bilgili konsültanlara ihtiyaç gösteren bulaşıcı enfeksiyonlu virüs hastaları (Örneğin, tümör tedavisi ve karantine bölümleri vb.) için kullanılan bölümleri kapsamaz.
Taşıt araçlarının havalandırma kanalları, hafif metalden ve zor yanan plastik malzemelerden yapılmalıdır. Havada oluşan gürültünün azaltılması için, imkanlar varsa, hava kanallarının içine ses yutucu bölümler yerleştirilmelidir. Gereğinde ses yalıtımı aynı zamanda ısı yalıtımı olarak da kullanıldığında, ses ve ısı yalıtım malzemelerinin, aracın temizlenmesi sırasında bozulmaması için, bu malzemeler kanalların iç yüzeylerine yerleştirilmelidir. Bu durumda yalıtım tabakası yüzeyi sağlam ve pürüzsüz olmalıdır.
Bu maddedeki kurallar, Madde 2’deki kurallarla birlikte hastane8) tesislerinin projelendirilmesinde göz önüne alınması gereken esaslardır.
Hastane binalarında havalandırma ve iklimlendirme tesisinin amacı:
- İnsanlar ve cihazların çevreye (hastane odalarına) yaydığı ısı ve su buharı,
- Narkoz ile azot gazı, toz ve mikroorganizmalar vb.
tarafından kirletilen hacim havasının geniş ölçüde temizlenmesini (Madde 0.2.4); ortamların havalandırılması ve iklimlendirilmesi yanında (Madde 2.1.4.3), ortam sıcaklık ve nem değerlerinin, tıbbi koşulların gerektirdiği sınırlar arasında tutulmasını; ameliyat salonlarında elektrostatik yüklerin neden olabileceği patlama ve yangınların önlenmesi için gerekli nemlendirme (Madde 2.1.4.2.1) işlemlerinin gerçekleştirilmesi ile tesisattaki gürültünün belirli bir düzeye (Madde 2.2.6) indirilmesini sağlamaktır.
Hastanelerde ortamın türüne göre gerekli negatif basınç (vakum) ve pozitif basınç değerleri, komşu ortamlara uygun olarak gerçekleştirilecek şekilde projelendirilmelidir.
Çizelge 9 - Hastane tesislerinde kullanılacak filtre türleri dış hava debisi ve hava değişim sayıları
|
Ortamın türü (parantez içindeki ortam türlerinin havalandırılması zorunlu değildir)
|
En çok kullanılan filtre türü (Madde 0.2.14)
|
Kişi başına dış hava debisi m3/h
|
Çevrim havası
+
|
Saatte hava değişimi
(n)
|
|
AMELİYAT HACİM GRUPLARI
|
İnce toz filtresi + S tipi filtre
|
|
|
8 - 10
|
|
Ameliyat ve anestezi bölümleri
|
|
|
|
|
|
Ön hazırlık hacmi, kan bankası
|
İnce toz filtresi
|
|
|
8 - 10
|
|
Yıkanma hacimleri
|
İnce toz filtresi
|
|
|
6 - 8
|
|
Alet ve sterilizasyon bölümleri
|
İnce toz filtresi
|
|
|
8 - 12
|
|
Yıkama ve ön dezenfeksiyon hacmi
|
İnce toz filtresi
|
|
|
6 - 8
|
|
Uyanma bölümleri
|
İnce toz filtresi
|
|
|
5 - 8
|
|
IŞINIM, DİYAGNOSTİK KONTROL VE TERAPİ GRUP HACİMLERİ
|
|
|
|
|
|
Işınımdan korunma için özel yönetmelik olmadığı durumlarda röntgen muayene yerleri
|
İnce toz filtresi
|
|
+
|
5 - 8
|
|
Terapi odaları
|
İnce toz filtresi
|
|
+
|
5 - 8
|
|
İzotop tedavi odaları
|
Çıkış havası için S filtre
|
|
|
10 - 15
|
|
(Ziyaretçi salonları)
|
-
|
-
|
|
|
|
Karanlık odalar
|
İnce filtre
|
|
+
|
8 - 10
|
|
Soyunma odaları
|
İnce filtre
|
|
+
|
8 - 10
|
|
Soyunma odaları
|
İnce filtre
|
|
+
|
20 - 30
|
|
FİZİKOTERAPİ HACİM GRUPLARI
|
|
|
|
|
|
Soyunma odaları
|
İnce toz filtresi2)
|
30
|
+
|
8 - 10
|
|
Banyo bölümleri
|
İnce toz filtresi
|
Banyo tesisatı başına 150 m3/h
|
|
|
|
Tekli banyo bölmeleri, ıslak elektroterapi
|
İnce toz filtresi
|
|
|
|
|
Masaj odaları
|
İnce toz filtresi
|
|
+
|
5 - 8
|
Çizelge 9’un devamı
|
Ortamın türü (parantez içindeki ortam türlerinin havalandırılması zorunlu değildir)
|
Kullanılan çok filtre türü (Madde 0.2.14)
|
Kişi başına dış hava debisi m3/h
|
Çevrim havası
+
|
Saatte hava değişimi
(n)
|
|
Duş bölmeleri (kullanma sayısına göre)
|
ince toz filtresi
|
Duş tesisatı başına 220 m3/h
|
|
|
|
(Radyo terapi)
|
İnce toz filtresi
|
|
+
|
5
|
|
YATAK KOĞUŞLARI
|
|
|
|
|
|
(Tek yataklı oda)1)
|
ince toz filtresi2)
|
70
|
+
|
2
|
|
(Çok yataklı oda büyütme için)1)
|
İnce toz filtresi2)
|
40 - 60
|
+
|
2 - 3
|
|
(Çocuklar için çok yataklı oda)1)
|
İnce toz filtresi2)
|
30 - 40
|
+
|
2 - 3
|
|
(Güneşlenme yerleri)
(Muayene ve tedavi odaları)
|
Kaba filtre
İnce toz filtresi
|
|
+
+
|
3 - 5
3 - 5
|
|
(Tuvalet ve lazımlık dezenfeksiyon bölümleri)1)
(Dezenfeksiyon tesis bölümleri)
|
Kaba filtre
|
|
+
|
8 - 15
5 - 8
|
|
KADAVRA HACİMLERİ
|
Filtre ince
|
|
|
8 - 10
|
|
1) Enfeksiyon hastalıklarına ait koğuşların havalandırılması zorunludur.
|
Kaba filtre + özel filtre
|
|
|
|
|
Kulak, burun ve boğaz hasta koğuşları kısmen havalandırılır.
|
|
|
|
|
|
Ülserli, çıbanlı, kanserli hastalar için özel bölümler
|
Kaba filtresi
|
|
|
|
|
Penceresiz hacimler, tuvalet ve dezenfeksiyon bölümler
|
Kaba filtresi
|
|
|
|
|
2) Dış hava ile ayrıca havanın yenilenmesi gerekir.
|
|
|
|
|
Aseptik ameliyat ortamlarında, komşu ortamların kirli havasının ameliyat salonuna girmemesi için, projelendirmede gerekli önlemler alınmalıdır. Bunun sağlanması için, besleme havası ve çıkış havasının doğru bir şekilde ölçülmesine esas yöntemler, bu yöntemlere uygun ölçme tertibatları ve bu tertibatların tesise yerleştirilme şekilleri, projelendirmede gerçekleştirilmelidir.
Çevrim havalı sistem, ancak Çizelge 9’da + işaret edilen ortam türlerine uygulanmalıdır. Bu kural, yerel havalandırma cihazlarının (örneğin dolap tipi iklimlendire cihazları) yerleştirilmesi için de geçerlidir.
Hastane tesislerinin projelendirilmesinde, çeşitli ortam türleri için sisteme alınması tavsiye edilen dış hava miktarları, Çizelge 9’da verilmiştir.
Ortamların türü ve alan ölçüsü kesinlikle belirtilmek şartıyla, esas alınan düşük değerler, asgarî ihtiyaçları karşılamalıdır.
İçinde bulunanların sayısı kesinlikle bilinemeyen ve kişi başına esas alınan özgül hava hacimli büyük salonlarda hava değişimi önemli olduğunda, projelendirmede böyle ortamlar için Çizelge 9’da verilen hava değişim sayıları esas alınmalıdır.
Hava soğutmalı havalandırma tesisleri ile iklimlendirme tesislerinin projelendirilmesinde, gerektiğinde ısı bilançosu esas alınarak, Çizelge 9’da verilenlerden daha büyük hava değişimleri seçilebilir.
Çizelge 9’da parantez içinde gösterilen ortam türlerine havalandırma tesisi gerekli değildir; ancak, yapılmak istendiğinde projelendirmede bu kurallar uygulanmalıdır.
+ 28 °C’un üstünde ve 0 °C’un altındaki dış hava sıcaklıklarında, tesis ve işletme giderlerinde ekonomi sağlamak için projelendirmede sisteme alınması öngörülen dış hava miktarı, ameliyathane, anestezi hacmi, ameliyatlı hasta odaları, doğum odaları, izotop tedavi odaları dışındaki ortam türlerinde, çizelge değerlerine göre % 40 daha az alınabilir.
Çevrim havası ve alınan dış hava, tozdan ve öncelikli patojenik mikroorganizmalardan temizlenmelidir (Madde 2.2.4.1).
Bu amaçla projelendirmede:
- Her durumda, yaklaşık 10 mm çapa kadar parçacıkları içeren tozların tutulmasında, hava içinde bulunan tozların en az %90’ının tutabilecek nitelikte hava filtresi (Kaba toz filtresi),
- Tozun tehlikeli olduğu ortamların (Çizelge 9 ve filtreleme) havalandırılması için, şartların önemine uygun olarak, ortalama çapı 1 mm - 10 mm arasında değişen tozların tutulmasını sağlayan (ince toz filtresi) veya ortalama çapı 1 mm’den daha küçük tozların tutulmasını sağlayan (en ince toz filtresi),
- Çok yüksek aseptik (steril) şartları gerektiren; örneğin, eklem ve göğüs hastalıkları ameliyatları vb., ortamların mikropsuz bir şekilde ve havalandırılmaları için yalnız yüzen maddeleri tutan özel hava filtreleri (Özel S-filtre)
öngörülmelidir.
Ancak, ekonomik nedenlerden dolayı, özel S-filtrelerin uzun ömürlü olmalarını sağlamak için filtrelenmesi gereken hava, öncelikle ve sıra ile kaba, ince ve en ince toz filtrelerinden geçirildikten sonra, özel filtreye verilecek şekilde projelendirilmelidir (TS 3420). Filtreler, işletme nedenlerinden dolayı tesisin basınçlı tarafına yerleştirilmelidir (TS 3420).
Virüsleri de kapsamak üzere, tozların çökmesinin ve kurumasının; havalandırma tesisinin oluşturduğu hava akımı veya ısıtıcıların oluşturduğu konveksiyon akımı ile tozların sürüklenmesinin önlenmesi için toza duyarlı tüm ortamlar:
- Dış yüzeyleri olabildiği kadar düz ve pürüzsüz olan,
- İşletmeye alındığında en yüksek çıkış suyu sıcaklığında (90°C), ılıman bir hacim sıcaklığı oluşturacak büyüklükteki ısı yüzeyli, ısıtıcılarla donatılacak şekilde projelendirilmelidir.
Havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin temizlenebilmesi ve temiz tutulabilmesi için, filtrelerin tipi, yerleştirme konumları, işletilmeleri, tesisin işletme şartlarına uygun olarak belirli zaman aralıklarında kontrol ve bakım imkanları verecek şekilde seçilmeli ve projelendirilmelidir (TS 3420).
Tüm kanallar, olabildiği kadar kısa yapılmalıdır. Tesis durdurulduğunda, havanın sızmasını önlemek ve sonuç olarak kanal ağzının toz tutmasına engel olmak için, uygun yerlere otomatik çalışan ve kapandığında tam sızdırmazlığı sağlayan klâpe vb. donatılar yerleştirilmelidir.
Kanallar; örneğin, sactan veya uygun plastik malzemelerden yapıldığında kanalların iç yüzeylerinin, eklenti yerlerinin olabildiği kadar pürüzsüz olması için, projelendirmede gerekli önlemler alınmalıdır. Aseptik ve septik (steril ve steril olmayan) ameliyat salonları, olabildiği kadar bu hacimlerin yakınında bulunan özel havalandırma ve iklimlendirme tesisleriyle havalandırılmalıdır.
Havalandırma ağızları, kolayca sökülebilecek ve temizlenebilecek biçim ve yapıda olmalıdır. Kurallara uygun olarak yanabilen gazlarla, buharlarla veya sıvılarla anestezi yapılan veya anestezi hazırlığı yapılan ortamların kirli hava (çıkış havası) ağızlarına ve bu ağızlara bağlı havalandırma kanallarına, kıvılcım oluşturacak termostat vb. düzenler yerleştirilmemelidir.
Ameliyat salonlarına ait projeler, besleme havası tüm hacmi kapsayan bir süpürme etkisi oluşturulacak ve sürdürecek şekilde düzenlenmelidir.
Projelendirmede, ameliyat edilen hastanın başı üzerinden çevreye yapılan tutuşabilir narkoz gazı karışımlı kirli havanın, etkin bir şekilde ameliyat salonundan dışarıya atılması sağlanmalıdır (Şekil 5). En elverişsiz şartlar altında zemin döşemesinden bir kaç metre yüksek kottan ve döşeme boyunca akabilen eter buharının öncelikle yakalanması için, besleme havası, tavana yakın duvar yüzeylerinden veya tavandan, olabildiği kadar tüm ortamı süpürecek ve etkin bir havalandırma sağlayacak şekilde ameliyat salonuna verilmelidir (Şekil 6a, Şekil 6b ve Şekil 6c). Kullanılmakta olan tüm narkoz gazı ve buharları, havadan daha ağır olduğundan, boşaltma (emme) ağızları (TS 2878 ISO 3258), besleme havası üfleme doğrultusuna uygun şekilde doğrudan doğruya zemin döşemesi üzerine veya zemin döşemesine yakın duvar yüzeylerine yerleştirilmelidir (Şekil 
.
Havalandırma tesisi, ameliyat alanındaki yerel sıcaklık farkı 2 °C’dan daha büyük olmayacak şekilde projelendirilmelidir. Soğutmalı havalandırma tesisleri ile iklimlendirme tesislerinde aynı alandaki sıcaklık sapması, istenen değere göre en çok ± 1 °C olmalıdır.
Soyunma odalarında ve soyunma kabinlerinde; özellikle tüberkülozlu veya tüberküloz zanlısı hasta odalarında besleme havası, yalnız yukarıdan aşağıya üfleme yapacak şekilde verilmelidir.
Hiçbir yanabilir gaz ve buhar bulunmamakla birlikte içerisinde yalnız su buharı bulunan sterilizasyon, duş ve banyo bölümlerinde kirli hava yukarıdan emilecek şekilde (alttan dağıtmalı, üstten toplamalı), çıkış havası ağızları tavana veya tavana yakın duvar yüzeylerine yerleştirilmelidir.
Bulaşıcı hastalık taşıyan hastaların yattığı koğuşların havalandırılmasında kirli hava, doğrudan doğruya çatıdan dışarıya atılacak şekilde projelendirilmelidir.
Esintisizliğin sağlanması için projelendirmede Madde 2.2.5.2’deki kurallar esas alınmalıdır.
Madde 2.2.5.1’de belirtilen nedenlerden dolayı süpürme etkisinin amacına ulaşılması bakımından daha yüksek hızların seçimi kaçınılmaz olduğundan, özellikle hava sıcaklığı, özenle ayarlanacak şekilde projelendirmede gerekli önlemler alınmalıdır.
Başka kaynaklarla havalandırma tesisi tarafından oluşturulan ve besleme havası veya tesis elemanları yardımıyla havalandırılması gereken ortamlara iletilen gürültü seviyeleri, sapma en çok + 2 dB olmak şartıyla aşağıdaki değerleri aşmamalıdır:
- Ameliyat salonlarıyla bu salonlara kapısız koridorlarda bağlanan kısımlar 35 dB
- Taze ameliyatlı hasta odaları
- Geri kalan tüm hasta koğuşları 35 dB
- Muayene bölümleri
- Hastaların oturduğu, gezindiği tüm ortamlar 40 dB
oktav alanlarında ölçülen ses seviyesi, Şekil 7’de gösterilen sınır değerlerini aşmamalıdır. Eğriler üzerine tesisin ses şiddetleri yazılmıştır.
Her oktav aralığına düşen gürültü seviyeleri, şekilde verilen sınır değerlerini aşmaması halinde dB olarak toplam ağırlıklı gürültü seviyesi yukarıda verilen sınır değerleriyle uyumlu olmalıdır.
Tesis ses şiddeti, rahatsız edici gürültü seviyesi ve hacimde ölçülen toplam ses şiddeti arasındaki bağıntıyla ilgili TS CR 1752 Çizelge A.10’da verilen değer göz önüne alınmalıdır.
Ses yalıtım plakaları, sıva veya başka malzemelerle tavan veya duvarların kaplanmasıyla oluşturulan bir ses yalıtımı tedbiri, hijyenik şartlar sebebiyle ayrıcalıklı durumlarda (koridor, merdiven boşluğu, bekleme salonları vb.) sınırlı kalmak zorunda olduğundan bunlar çoğunlukla hesaba katılmayabilir.
Havalandırma tesislerinin projelendirilmesinde esas alınması gereken ortam havası sıcaklığı ve bağıl nem değerleri, Çizelge 10’da verilmiştir.
+ 20°C’nun üstündeki dış hava sıcaklıklarında öngörülen ortam sıcaklıklarının sağlanabilmesi için, havalandırma tesisi, soğutmalı olarak veya iklimlendirme tesisi olarak projelendirilmelidir. Çizelge 10’da verilen bağıl nem değerlerinden ameliyat salonlarına ait bağıl nem değeri, cam, kauçuk, plastik ve tekstilden yapılan maddeler üzerinde toplanan elektrostatik yüklerin boşalmasının neden olacağı tutuşma ve patlamaların önlenmesi için oldukça yüksek tutulmuştur.
Çizelge 10 - Hastane iklimlendirme tesislerinde ortam havası sıcaklığı ve bağıl nem değerleri
|
Ortamın türü
|
Dış hava sıcaklığı
td (°C)
|
Ortam sıcaklığı
ti (°C)
|
Ortam havası bağıl nem
%
|
|
Ön hazırlama, anestezi ve ameliyat bölümleri
|
- 15 < td £ + 37
|
20 - 25
Ayarlanabilir
|
65 - 50
|
|
Yeni ameliyatlı hasta (uyanma) odaları
|
£ 25
30
32
37
|
22
23
24
26
|
35 - 60
|
|
Kulak, burun ve boğaz hastalarına ait bölümler
|
20
25
30
32
37
|
22
23
25
26
28
|
50 - 65
ayarlanabilir (özel ortamlar gerektiğinde 90’a kadar çıkabilir
|
|
Erken doğum odaları
|
- 15 < td £ + 37
|
22 < ti £ 25
|
60 - 50
|
|
Çizelge 3, havalandırma ve iklimlendirme tesisleri yapılması öngörülen diğer bölümler
|
£ 20
25
30
32
37
|
22
23
25
26
28
|
35 - 60
35 - 60
35 - 60
35 - 55
35 - 50
|
Madde 2.3’deki şartlarla birlikte, hastane tesislerinin projelendirilmesinde, projelerin uygulanmasında ve işletmede ortaya çıkabilecek tüm ortak noktalar yardımıyla planlama tam olarak yapılmalıdır.
Projelendirmede, hava ağızlarının her şeyden önce ameliyat salonlarında bulunanların, patojenik organizmalar bakımından muayene edilebilir yapıda olması sağlanmalıdır.
Tıp uzmanları tarafından istenen çok yüksek şartlar, ilk tesis, işletme ve bakım giderlerinin ekonomikliği yönünden, projelendirmede özenle incelenmelidir.
Genellikle okullarda doğal havalandırma yeterli olmaktadır. Derslik bölümlerinin sürekli havalandırılması için, ders sırasında az da olsa sınırlı bir hava akımının oluşturulması düşünülmelidir.
Bununla birlikte:
- Dış hava sağlığa zararlı olacak kadar kirli olduğunda, sağlığa zararlı maddeler içerdiğinde ve
- Dış gürültü seviyesi, oldukça yüksek bir değere ulaştığında
uygun havalandırma düzenleriyle dersliklerin mekanik olarak havalandırılması da gerekebilir.
Bununla birlikte projelendirme sırasında ek havalandırma tesislerine gerek olmadan, doğal havalandırmayla dersliklerin havalandırılması amaç edinilmelidir.
Okullarda havalandırmanın amacı, dersliklerde bulunan her türlü koku ve asılı bulunan zararlı maddelerle, ders saatleri süresince yükselen sıcaklık, nem vb.’nin geniş ölçüde ortamdan uzaklaştırılarak olabildiği kadar ortam havasının yenilenmesini, öğretmen ve öğrencilerin bedensel ve ruhsal güçlerinin artırılmasını sağlamaktır.
Kokuların çevreye yayılmasına engel olmak için; örneğin, mutfak, tuvalet vb. yerlerde bir negatif basınç oluşturularak, istenmeyen hava akımları önlenmelidir.
Bodrumsuz yapılarda, döşemeler ve üzeri açık hava ile temasta bulunan döşemeler, düz çatılar ve dış duvarlar, olabildiği kadar ısı yalıtımlı olarak yapılmalıdır. Isı yalıtımı kalınlığının belirlenmesinde, TS 825 ile yetkili kuruluşlarca öngörülen isteklere uyulmalıdır.
Çok yüksek bir dış gürültü seviyesi yüzünden, ders sırasında pencere havalandırılması yapılması imkânı bulunmayan ve mekanik havalandırma yapılması gerekli olan yerlerde projelendirme, yeterli ses yalıtımı sağlayacak şekilde yapılmalıdır.
Ortamların güneş ışınları sebebiyle aşırı ısınmasını önlemek için, pencere kanatları, sabit çerçeveler ve tepe ışıkları, gün ışığıyla aydınlatma gereğinden daha fazla olmamalıdır.
Kışın daha az yakıt tüketmek; yazın pencerelerden içeriye doğrudan giren güneş ışınımlarından korunmak ve aşırı ışıklardan sakınmak için derslikler, olabildiği kadar güney tarafa yerleştirilmelidir.
Doğrudan göz kamaşmasını önlemek için, dersliğin yerleştirilmesi sırasında yazı tahtasının yeri uygun durumda seçilmelidir.
Güneş ışınımlarından en etkin korunma, pencerelerin dış yüzeylerinin, pencere yüzeyinin % 40 büyüklüğünde güneş kesicileriyle donatılmasıdır.
Bu tür korunma, binanın güney ve batı taraflarındaki pencerelere, olabildiği kadar basit biçimde, sabit ve dışa doğru çıkıntılı lameller vb. uygulamalarla sağlanmalıdır. Binanın durumu veya dış gürültü seviyesi vb. sebebler, bu tür değişmez konumlu güneş kesicilere imkân vermediğinden başka korunma düzenleri, örneğin, ayarlanabilen dış panjurlar öngörülmelidir.
Gölgeleme düzenleri, pencere havalandırmasını bozmayacak ve ayrıca ısınan havanın dış duvarlardan derslik içine akmasına sebeb olmayacak biçim ve yapıda olmalıdır.
Havalandırılma tekniği bakımından okul yapıları aşağıdaki bölüm gruplarından oluşur:
a) Belirli aralıklarla teneffüs için ara verilen (resim, müzik, sanat ve elişi bölümleri vb. ana sınıflara ait hacimler) normal dersliklerle öğretmen odaları.
b) Uzun süre sürekli yoğunlukta kullanılan ortamlar (örneğin, konferans salonu, bayram ve festival yerleri, pedegojik merkezleri vb.).
c) Özel şekilde havası kirlenen ortamlar (örneğin, özel projeksiyon odaları, laboratuvar, öğrenme mutfakları, öğrenme yıkama mutfak bölümleri vb.).
d) Soyunma, duş alma, beden eğitimi salonu (örneğin, büyük ve küçük jimnastik salonları, yüzme havuzları vb.).
e) Tuvalet ve özel gardırop bölümleri.
Normal öğetim dersliklerinin havalandırma tasarım kriterleri TS CR 1752 Ek C.6’ya uygun olmalıdır.
Toplantı, konferans, tören salonlarında, kültürel toplantılar yapılan pedegojik merkezlerde, ortamlar yoğun bir şekilde dolduğunda, kişi başına düşen hava hacmi, çoğunlukla yetersiz olur.
Bu sebeble, bu tip ortamların havalandırılması için, uygun bir havalandırma tesisi öngörülmelidir.
Konferans salonları ve pedagojik merkezler yalnız öğrenim amaçlarıyla kullanılacaksa, havalandırma tesisinden vazgeçilebilir.
Konferans salonunun pencereler aracılığıyla doğal olarak havalandırılıp havalandırılamayacağı veya basit bir havalandırma tesisine ihtiyaç olup olmadığı, yerel şartlar göz önüne alınarak projelendirme safhasında çözüme kavuşturulmalıdır.
Dış hava debisinin ve ağız büyüklüklerinin tespit edilmesinde Madde 3’teki şartlar gerçekleştirilmelidir.
Anaokulu veya ana sınıflarının havalandırma kriterleri TS CR 1752, Madde Ek C.7’ye uygun olmalıdır.
Havası fazla kirlenmeyen dersliklerde, emmeli pencere tipi bir havalandırma yeterlidir. Havası fazla kirlenen ortamlar ile çoğunlukla karartılarak kullanılan ortamlarda, mekanik bir havalandırma tesisi öngörülmelidir.
Kimya laboratuvarlarında zararlı gaz çıkaran deneyler için sızdırmaz bağımsız havalandırma tesisi öngörülmelidir.
Emmeli havalandırma tesislerinde, sıcak hava yan bölümlerden alınabilir. Kimyasal maddeler için depolama ortamları da yeterli ölçüde havalandırılmalıdır.
Projeksiyon odaları karartılmak zorunda olduklarından, pencerelerle de havalandırılmadıklarından yoğun olarak uzun süre kullanıldıklarında, bu odalar uygun havalandırma tesisiyle havalandırılacak şekilde projelendirilmelidir.
Yeterli büyüklükteki müzik dersliklerinin pencerelerle havalandırılması yeterlidir. Bir ana sınıf büyüklüğünde olan ve yoğun şekilde kullanılan (örneğin koro çalışmaları, birden çok sınıfın ders görmesi vb.) veya pencereler açıldığı zaman ses şiddetleri okulu veya çevreyi rahatsız edecek seviyeyi bulduğunda, bu ortamlar uygun bir havalandırma tesisiyle donatılmalıdır.
Çok küçük hacimli, uzunca süre yoğun şekilde kullanılan mutfak bölümleri, doğal havalandırma yöntemiyle tam havalandırılamadığı için, boşaltmalı (vakumlu) bir havalandırma tesisi yardımıyla havalandırılmalıdır.
Mutfak kokularının koridor veya bitişik ortamlara (örneğin, mutfağın üstündeki, bitişiğindeki, altındaki hacimler), yayılmasına engel olmak için, projelendirmede mutfağın pişirme ve yıkama bölümleri, okulun bağımsız bir bölümünde ya da okuldan tam olarak yalıtılmış bir tarafta öngörülmelidir. Mutfak ve mutfakla ilgili tüm bölümler olabildiği kadar aynı blokta tesis edilmelidir.
Projelendirmede, pişirme ve yıkama mutfaklarındaki cihazların türü; büyüklükleri vb. göz önünde bulundurulmalıdır (Madde 3.8).
Seyirci yerleri bulunmayan aletli jimnastik salonları, açılır kapanır özellikte ve yeterli büyüklükte karşılıklı pencerelerle havalandırılmalıdır (Madde 3.3.10.1).
Havalandırma amacıyla salona alınan soğuk dış havanın ısıtılması için, salon ısıtıcıları, ısıtma yüzeylerinin belirlenmesinde dış hava sıcaklığı olarak ocak ayı günlük ortalaması ile hava değişim sayısı esas alınmalıdır.
İçerisinde sportif karşılaşmalar da düzenlenen tribünlü jimnastik salonları, uygun havalandırma tesisiyle donatılmalıdır.
Jimnastik salonunun ölçüleri, normal bir spor salonu ölçülerine uyduğunda, Madde 3.3.5.1’deki kurallara uyulmalıdır. Buna karşın salonun hacmi normal ölçülerden küçükse veya bodrum kata yerleştirilmiş ise, jimnastik salonu, kesinlikle bir havalandırma tesisatı ile donatılmalıdır.
Yüzme havuzlarında yüksek bağıl nem ve yoğuşma oluşumunu engellemek için, havalandırma tesisi gereklidir. Böyle tesislerde besleme havası, nemliliğin azaltılması için, uygun sıcaklık ve debide verilmelidir.
Soyunma odaları, olabildiği kadar pencerelerle havalandırılmalıdır. Soyunma odalarında bulunan ısıtıcıların ısıtma yüzeylerinin boyutlandırılmasında, en az 3 hava değişim sayısı ile ocak ayı günlük ortalama dış hava sıcaklığı esas alınmalıdır.
İlgili spor salonu bir havalandırma tesisiyle donatıldığında, bundan soyunma odaları da yararlandırılmalıdır.
Penceresiz soyunma odaları için kesinlikle havalandırma tesisi öngörülmelidir.
Dört ve daha çok duş tesisatını içeren penceresiz duş kabinleri, boşaltmalı (vakumlu) bir havalandırma tesisatıyla havalandırılacak şekilde projelendirilmelidir.
Projelendirmede, duş başına en az 220 m3/h’lik bir hava debisi öngörülmelidir. Besleme havası komşu bölümlerden; örneğin, jimnastik salonundan alınmadığında, ya da bu duş kabinleri 8 duştan daha çok tesisatı içerdiğinde, bu hacimler kesinlikle hava hazırlama ve bir havalandırma tesisatı ile donatılmalıdır.
Tuvalet bölümlerinin, kullanma süresine göre pencere havalandırması veya doğal baca havalandırması ya da mekanik olarak çalışan boşaltmalı bir havalandırma tesisi ile havalandırılmalıdır.
Mekanik havalandırmada, havanın koridorlardan emilerek bir ön hacim üzerinden emilmesi imkanı araştırılmalıdır. Pis hava, olabildiği kadar oluşum yerinde (örneğin, tuvalet kabininde) yakalanarak okulun diğer bölümleri ile komşu binaları rahatsız etmeyecek şekilde yüksek noktadan atmosfere atılmalıdır.
Tuvalet, negatif basınç (vakum) oluşturularak, pis kokuların komşu hacimlere yayılması önlenmelidir.
Projelendirmede gardırop bölümleri, derslik hacimlerinden ayrı olarak düzenlenmeli; doğal ve etkin şekilde havalandırılması sağlanmalıdır. Penceresiz gardıroplarda baca veya mekanik bir havalandırma tesisi öngörülmelidir.
Havalandırma sistemine alınması önerilen dış hava debisi, Madde 2.2.2.2.’ye uygun olarak tespit edilmelidir. Dersliklerde, tavsiye edilen dış hava debilerinin belirlenmesi için, sınıflardaki öğrenci sayısı çoğunlukla tam olarak belirlenemediğinden, havalandırma tesislerinin projelendirilmesinde, Çizelge 11’deki hava değişimleri esas alınmalıdır.
Çizelge 11 - Okullarda havalandırma tesislerinin projelendirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken dış hava değişim sayıları
|
Ortamın türü
|
Hava değişim sayısı
|
|
Normal derslikler
|
4 - 5
|
|
Projeksiyon odaları
|
6 - 8
|
|
Kimya laboratuvar ve derslikleri
|
6 - 8
|
|
Laboratuvarlar
|
4 - 5
|
|
Spor salonları ve yüzme havuzları
|
2 -3
|
|
Jimnastik salonları
|
4 - 6
|
|
Soyunma odaları
|
8 - 10
|
|
Tuvalet bölümleri
|
5 (en az)
|
Havalandırma tesislerinde kullanılan cihazların ısıtma yüzeyi büyüklükleri ve bu büyüklüklerin ısı üreticisine (kazana) düşen payı, ocak ayı günlük ortalama dış hava sıcaklığına göre tespit edilmelidir.
Dış hava ve çevrim havasının temizlenmesi için, A tipi bir hava toz filtresi ile donatılmalıdır. Seçilecek filtre, yapı ve yerleştirme bakımından kolay sökülüp takılabilir tipten olmalıdır (TS 3420).
Proje, ortamda olabildiği kadar düzgün ve etkin bir hava dağıtımı oluşturacak biçimde düzenlenmelidir. Oturulan mekanlarda, aynı kottaki yerel ortam havası sıcaklıkları arasındaki, sıcaklık farkı en çok 4 °C; ortamdaki en düşük hava sıcaklığı da en az 18 °C olmalıdır.
Havalandırma tesisi, ortam havasının ısıtılmasında da kullanılacaksa proje ortam havası sıcaklığı öngörülen değerden en çok ± 2 °C’luk bir sapma gösterecek şekilde düzenlenmelidir.
Düzgün ve etkin bir havalandırmanın oluşturulmasına karşın, ortamda istenen bir esintisizliğin sağlanması için, sabit oturma yerindeki hava hızı, hiçbir zaman Şekil 2’deki hız eğrisini geçmeyecek şekilde seçilmelidir (Madde 2.2.5).
Hava akımı, oturanlara önden doğrudan doğruya değil; örneğin, ayaklara veya enseye doğru ise, 21 °C’luk bir hava sıcaklığında hava hızı en çok 0,15 m/s olmalıdır. soğutma etkisini belirleyen kata değeri, 22 °C’a kadar (22 °C dahil) hava sıcaklıklarında en çok 6 mcal/cm2s olmalıdır; artan hava sıcaklığı ile bu değer
5 mcal/cm2s’e düşmelidir. Besleme havasının üfleme sıcaklığı 20 °C olduğu zaman, esintisizlik tam olarak sağlanmalıdır (Madde 5.3.2.5).
Özel isteklerin belirtilmemesi halinde, gürültü için projelendirmede aşağıdaki ilkelere uyulmalıdır:
Başka kaynaklarla havalandırma tesisi tarafından oluşturulan ve besleme havası ya da tesis elemanları yardımıyla havalandırılması gereken ortamlara iletilen gürültü seviyeleri, Çizelge 12’de verilen değerleri
+ 2 dB (A)’den daha fazla olmamalıdır.
Çizelge 12 - Havalandırma tesisi aracılığıyla ortamda oluşturulmasına izin verilen ses değerleri
|
Ortamın türü
|
Ses basınç düzeyi
dB (A)
|
|
Normal dersliklerde
|
40
|
|
Müzik dersliklerinde
|
35
|
|
Öğrenci atelyelerinde
|
45
|
|
Jimnastik salonlarında
|
45
|
|
Konferans ve toplantı salonlarında
|
35
|
Ortamdaki hava sıcaklığı ve hava nemi, geniş ölçüde dış hava durumuna ve soğuk mevsimlerde ısıtma işletmesine bağlıdır.
20 °C’un altındaki sıcaklıklarda, ortamların sağlık şartlarına uygun olarak ısıtılması için, uygun ayarlama düzenlerini içeren ve ortam havasının sürekli yenilenmesini sağlayan bir hava ısıtma tesisi öngörülmelidir.
Havalandırma tesisinin projelendirilmesinde, çeşitli ortamlar için Çizelge 13’de verilen hava sıcaklıkları esas alınmalıdır.
Çizelge 13 - Çeşitli ortam türleri için hava sıcaklıkları
|
Ortam türü
|
Hava sıcaklığı
°C
|
|
Normal derslikler
|
201)
|
|
Spor salonlarında
|
172)
|
|
Jimnastik salonlarında
|
20
|
|
Öğrenim yüzme havuzlarında
|
24
|
|
Soyunma odalarında
|
22
|
|
Doktor ve muayene odaları
|
24
|
|
Duş bölümleri
|
22
|
|
Tuvalet bölümleri
|
15
|
|
1) Derse başlamadan önce 16 °C - 17 °C’dur.
2) Isı kaybının hesaplanması için + 15 °C alınmalıdır (TS 2164).
|
Etkin bir pencere havalandırmasının ana şartı, her şeyden önce kirlenmiş sıcak havayı pencerenin üst bölümünden dışarıya atmak, temiz ve soğuk havayı da pencerenin alt kesiminden içeriye almaktır.
Bunun için pencereler yerine göre:
- Düşey eksen etrafında açılan dar ve yüksek kanatlı,
- Yatay eksen etrafında açılan veya dönen kanatlı;
veya
- Pencerenin alt ve üst bölümlerinde klape ve devirmeli kanatlı
olacak şekilde projelendirilmelidir, örneğin, sınıfın aydınlatılması amacıyla karşılıklı olarak pencereler açıldığında, bunlar vasistaslı vb. tipte yapılarak, etkin bir havalandırmanın oluşumu sağlanmalıdır.
Bu durumda esas pencere tarafından pencerenin alt ve üst kesiminde havalandırmaya imkan veren açıklıklar bulunmalıdır.
Karşı tarafta yalnız pencere üst bölümünde havalandırma açıklığının bulunması yeterlidir.
Derslikler ders süresince sürekli havalandırılması için pencere kanadı, ayarlanabilir kanatçıkları içermelidir.
Soğuk mevsimlerde ortama alınan dış hava, dersliklerin içinde bulunanların esintiden rahatsız olmamaları için, insanların bulunduğu ortama gelmeden önce uygun şekilde ısıtılması gerekir.
Karşılıklı havalandırma, kolayca esinti sağlayabilir. Bu bakımdan bu sistem sürekli havalandırma yapan bir sistem olarak yalnız yüksek dış hava sıcaklıklarında kullanılmalıdır.
Daha uygun ve etkin bir havalandırmanın oluşturulması için, bacalı havalandırma düşünülmelidir. Bu durumda baca, sınıfın iç duvarları tarafında olmalı ve imkan varsa vantilatörle donatılmalıdır. Böylece sıcak günlerde de dersliklerin kolayca havalandırılması sağlanabilir.
Spor ve jimnastik salonlarında, esinti olayları büyük bir önem taşımadığından, bu hacimlerin havalandırılmasında karşılıklı açıklıklarla havalandırma tercih edilmelidir. Ayrıca, pencere yüzeylerinin üst ve alt bölümlerinde devirmeli havalandırma kanatları öngörülmelidir. Bu kanatların altından ortama giren soğuk havanın ısıtılması için pencere altlarına, uygun ısıtma gücünde ısıtıcılar yerleştirilmelidir.
Pencerelere yerleştirilen havalandırma kanatları uygun ayarlama sistemlerine sahip olmalıdır.
Bu kanatlar makaralı basit ip veya uzun çubuklarla kumandalı ve uygun mekanik bir sistemle donatılmalıdır.
Daha yüksek bir yapım ve işletme giderleri göze alındığında, havalandırma kanadı bir elektrik motoruyla kumanda edilebilir olmalıdır.
Laboratuvarlar, hiçbir mekanik havalandırma tesisatı olmadığında, bu ortamların havalandırılmasına özellikle önem verilmelidir. Buna göre çoğunlukla yapılmış bulunan hava emme tesisli binalarda, daha yüksek hava değişimi nedeniyle içeri alınan dış hava bir ısıtıcıdan geçirilmelidir.
Ani şiddetlenen rüzgardan korumak için, dış hava giriş ağzı, ayarlanmalı tipten seçilmelidir; örneğin, birçok deliklerden veya yarıklardan oluşan ızgara.
Havalandırma tesislerinin projelendirilmesinde ve uygulanmasında, dersliklerin büyüklüğü, yeri ve güneşten korunma durumu, Madde 3.3.3.’deki imkanlar göz önüne alınarak tespit edilmelidir.
Derslik alanlarının tespit edilmesinde, öğrenci başına en az 1,70 m2 alan esas alınmalıdır. Derslik yüksekliği net olarak 3,30 m olan bir ortamda, öğrenci başına düşen hava hacmi 5,6 m3’dür. Bu suretle kişi başına alınan 20 m3/h’lik bir dış hava debisi, saatte 3,5 hava değişimine denk düşer. Ortamda daha yüksek bir hava değişimi; örneğin yaklaşık 5 değişimde, özel güçlükler olmaksızın esintisiz bir havalandırma gerçekleştirilebilir.
Düzgün ve etkin bir hava dağıtımı sağlamak ve duvar, tavan yüzeylerinde toz toplanmasını, duvar ve tavanın kirlenmesini azaltmak için, besleme havası sıcaklığı, ortama girişte en çok:
- Havalandırma tesislerinde 45 °C
- Tekli havalandırma cihazlarında 55 °C
olmalıdır.
Okulun türü, ortamların zamana bağlı olarak kullanılma şekli, projelendirmede kesinlikle belirlenebildiğinde, dersliklerin havalandırılması sorunu, en uygun şekilde; örneğin, merkezi bir havalandırma tesisi veya tekli cihazla vb. çözümlenmelidir.
Tekli cihazlar kullanıldığında; örneğin havanın fazla kirlenmesi halinde öğretmen, cihazı çalıştırarak daha fazla tazelenmesini sağlayabilir. Ayrıca zaman zaman kullanılan dersliklerde daha yüksek maliyetli havalandırma sisteminin kurulmasını gerektirmez. Ancak bu durum, çok sayıda tekli cihaz giderlerini oldukça artırır.
Bu cihazların dış duvarlara yerleştirilmesinde dış gürültülere ve rüzgar etkilerine karşı özel bir korumayı gerektirir.
Bu nedenle ısıtma ile kombine edilmiş ilk tesis giderleri daha düşük havalandırma tesisleri de öngörülmelidir.
Ortam havası özel şekilde kirlenen ve çoğunlukla sürekli kullanılmayan ortamlar; örneğin, kimya laboratuvarı, karartılabilen ortamlar, jimnastik salonları, soyunma odaları, spor salonları tekli havalandırma cihazları ile havalandırılmalıdır.
Spor ve jimnastik salonlarının havalandırılmasına ilişkin havalandırma tesisleri, ekonomik nedenlerle özellikle ısıtma süreleri bakımından çevrim havalı olarak düşünülmelidir.
Tesisin büyüklüğüne göre, işletme giderlerinden; örneğin, enerji ve personel giderlerinden tasarruf sağlayacağı anlaşıldığında projelendirmede, merkezi yönetimli, otomatik kumanda düzenli ve kendiliğinden temizlenen filtreli tesisler uygulanmalıdır.
Akümülatörün doldurulmasında, akım belirli bir değere ulaşır ulaşmaz, suyun 02 ve H2 olarak ayrışması sonucu patlama tehlikesi olan bir gaz karışımı ile kurşunlu akümülatörde de, boğaz ve burunda tahribat yapan ve metallerde korozyona neden olan sülfürik asit dumanı oluştuğundan, akümülatör odalarının diğer tesislerden ayrı ve bağımsız bir tesisle tam olarak havalandırılmalıdır. Sülfür gazı, havadan ağır olduğundan ortamın döşemesinde, hidrojen gazı ise ortamın tavanında toplanır. Projelendirmede bu hususlar göz önüne alınmalıdır. Küçük akümülatör odaları pencerelerle yeterince havalandırılabilir. Bu nedenle akümülatör doldurma yerinin üstüne pencereler tesis edilmelidir.
Büyük akümülatör odaları, bir vantilatör tesisiyle uygun şekilde havalandırılmalıdır.
Patlamaya karşı korunma için, aspiratör ortam dışına yerleştirilmelidir. Emme düzeni, hem tavandan hem döşemeden emme yapabilecek biçim ve ölçüde düzenlenmelidir. Projelendirmede, akü odasından diğer ortamlara gaz kaçmaması için gerekli önlemler alınmalıdır.
Havalandırma tesisi akümülatörlerin doldurulmasında oluşan gaz debisini kolayca karşılayabilecek büyüklükte ve saatte 4 - 6 hava değişimi sağlayacak güçte seçilmelidir. Atık hava, çatı üzerinden atmosfere atılmalıdır.
Projelendirmede, vantilatör ve boru donatımı için emilen hava içinde bulunan kükürt gazına dayanıklı malzemeler seçilmelidir; örneğin kurşun, içi klor kauçuklu boya ile boyanmış sac boru, lastik kaplı sac veya polietilen ya da asbestli çimentolu boru vb.
Endüstri, okul ve araştırma enstitüsü vb., laboratuvarlar, laboratuvar çalışmasında oluşan sağlığa zararlı gaz ve buharları, çevre kirliliği oluşturmadan atmosfere atılacak şekilde havalandırılmalıdır.
Laboratuvarların havalandırılmasına yarayan havalandırma tesisi:
- Kimya laboratuvarındaki digesterumlarda digestrum başına 900 m3/h
a) Yüksek okul laboratuvarında: hava değişim sayısı
b) 30 öğrenciya kadar 8 - 12
- 100 öğrenciye kadar 8 - 40
- İzotop çalışmalı laboratuvarda 100 m3/h - 1500 m3/h
bir hava değişimi yapacak şekilde boyutlandırılmalıdır.
Normal tesislerde havanın temizlenmesi, filtre B (ince toz filtresi) ile yapılmalıdır.
Özel zorlamalı laboratuvarlarda (örneğin bakteriyoloji lâboratuvarı, izotop laborutvarı vb.) 2 veya 3 aşamalı yüksek güçlü filtreler; örneğin;
- m kadar olan tozların tutulmasına yarayan cam yününden yapılmış dönel filtre1. Aşama : Ortalama çekirdek çapı 5 m
- 2. Aşama : 1mm - 5mm arası tozları tutan kuru aşamalı filtre
- 3. Aşama : 0,1 mm kadar olan tozları tutan yüksek güçlü - askılı madde filtreleri
kullanılmalıdır.
İzotop laboratuvarlarında, kirli havanın da filtrelendikten sonra atmosfere atılması sağlanmalıdır.
Filtrelerin direnci kirlilikle arttığından özellikle izotop laboratuvarında vantilatörler, devir sayıları otomatik ayarlanan tipten seçilmelidir.
Laboratuvarlar, ana ısıtmanın yaklaşık 2/3 değişmez konumlu ısıtıcılarla sağlamak üzere 20 °C - 22 °C olacak şekilde ısıtılmalıdır. İşletmede ekonomi sağlamak için, ortamın ısıtılması ısıtma yükünün yaklaşık 1/3 hava ısıtmalı tesislerle karşılanmalıdır. Ekonomik ve uyumlu bir ısıtmanın sağlanabilmesi için ısıtıcılar, termostatlı vanalarla donatılmalıdır. Yazın besleme havası soğutulmalıdır; özel laboratuvar şartlarında, laboratuvar için iklimlendirme de yapılmalıdır.
Kirli hava kanalları, olabildiği kadar düşey doğrultuda yerleştirilmeli ve çok sayıda temizleme kapaklarını içermelidir. Kanal çapının tespitinde hava hızı 8 m/s - 10 m/s alınmalıdır.
Projelendirmede kanalların:
- Yalnız az korozif gazların atılmasında klor kauçuklu boya veya başka bir korozyon korunmalı madde ile boyanmış siyah sactan;
- Kurşun kaplı sactan,
- Asbestli çimento borular (özellikle çözücü sıvı buharları için uygundur),
- Suni malzemelerden (PVC, PE ve propilen) yapılan borular (en yüksek sıcaklığı 60 °C - 70 °C kısmen 100 °C (100 °C dahil) kadar benzol gibi çözücü maddelerden başka hemen hemen tüm kimyasal ortamlara dayanıklıdırlar),
- Seramik (tüm kimyasal ortamlara dayanıklıdır; ancak, ağır ve kullanılmaya az elverişlidir),
- Kaplama yapılmış siyah sactan (çok kuvvetli korozif kimyasal ortama dayanıklıdır),
yapılması öngörülmeli ve buna göre ölçülü ve ölçekli ayrıntı resimleri verilmelidir.
Garajlar motor gazlarının oluşturduğu zehirli, boğucu; örneğin düşük derişimli de olsa, zamana bağlı olarak yaşam için tehlikeli olan CO, CO2, kükürt ve kurşun bileşikleri, kurum vb.’den tam olarak temizlenecek şekilde havalandırılmalıdır.
Havalandırma, egzoz gazlarını hızla atmosfere boşaltacak nitelikte olmalıdır.
Garajlar alanlarına (F) göre;
- Küçük garajlar F £ 100 m2
- Orta garajlar 100 m < F £ 1000 m2
- Büyük garajlar 1000 m < F
olmak üzere gruplandırılır.
Egzoz gazı miktarı ve bu gazın CO oranı, taşıt aracının türüne, büyüklüğüne, durumuna, hızına göre çok farklıdır.
Projelendirmede aşağıdaki değerler esas alınmalıdır. Benzin motorlu, orta büyüklükte binek arabaları:
- Boş çalışmada rolantide 5 m3/h - 10 m3/h egzoz gazının %10
- Hareket halinde 40 m3/h - 60 m3/h egzoz gazının % 5
- Kamyonlarda bu değerlerin 2 - 3 katı
- Dizel motorlarında bu değerlerin % 0,1 - % 0,2 daha az CO üretirler.
Garajların doğal yöntemle havalandırılmasında, düzgün ve etkin bir havalandırma için çaprazlama havalandırma sistemi uygulanmalıdır. Bunun için garajın karşılıkları duvarlarına toplam kesit alanı, araba park yeri başına (25 m2) 0,06 m2’lik pencereler öngörülmelidir. 100 m2 (en çok 100 m2)’ye kadar olan garajlarda, dış kapılarda, araba başına 150 m2’lik bir açıklık öngörülmesi yeterlidir.
Doğal havalandırmanın yeterli olmadığı garajlarda mekanik havalandırma öngörülmelidir. Konut garajlarında m2 yararlı kullanma alanı başına 6 m3/h; diğer garajlarda 12 m3/h bir kirli hava hesaplanmalıdır (motorlu taşıt başına 25 m2 bir temel alan hesaplandığında üretilen kirli hava 25 m2 x 12 m3/h = 300 m3/h taşıt eden veya garaj yüksekliği 2,4 m ise hava değişiminin = 12:2,4 = 5 değişim “n” eder)9).
Garajın havalandırılmasında kullanılan aspiratörün debisi, hesaplanan egzoz gazı miktarının en az iki katı büyüklüğünde olmalıdır.
Çok az girilip çıkılan kapalı büyük garajlar, CO miktarı en çok 250 cm3/m3 (ppm) aştığında sesli veya ışıklı sinyal veren bir uyarı sistemiyle donatılmalıdır.
Garaja toplanan zararlı egzoz gazlarının bitişik yan bölümlere geçmesine engel olmak için projelendirmede gerekli tedbirler alınmalıdır.
Uzun süre motorların çalıştığı deneme ve onarım garajlarının havalandırılmasında aspiratörün büyüklüğü, araba başına en az 400 m3/h hava miktarı esas alınarak belirlenmelidir.
Çok uzun tünellerde, benzinli motorların çıkardığı CO’li egzoz gazları ile dizel motorlu araçların ürettiği kurum ve CO2 havayı kirlettiğinden, tüneller yeterince havalandırılmalıdır.
Saatte 50 km hızla giden:
- Ortalama büyüklükteki bir binek arabası
VCO = 0,025 m3/km araba
- Bir yük kamyonu veya otobüs
VCO = 0,070 m3/km araba
CO ürettiğinden, projelendirmede bu değerler en az büyüklükler olarak esas alınmalıdır.
9) n : saatteki hava değişim sayısıdır.
Mutfak hacimleri:
- Yemek pişirme cihazlarının ve ortam havası sıcaklığı,
- Yoğunlaşma sonucu soğuk duvar ve tavan yüzeylerine zarar veren yüksek derecedeki hava nemi,
- Ortamda oluşan yağ buharlarının oluşturduğu hoş olmayan kokular
ortam havasının bozulmasına neden olduğundan, tam olarak havalandırılmalıdır.
Mutfaklarda havanın bozulma derecesi, çeşitli mutfaklarda, mutfağın yapısına, kullanma biçimine bağlı olarak farklıdır. Mutfak kokularının çevreye; özellikle komşu ortamlara yayılmasını önlemek için mutfakta negatif basınç oluşturan bir havalandırma tesisine kesinlikle gerek vardır.
Mutfakların yeri, olabildiği kadar, komşu ortamlara kokuların yayılmasına imkan vermeyen; ancak, kolay hizmet sunan bölümlerde olmalıdır.
Bu tip mutfaklarda 2 saatlik bir çalışmada 0,5 kg/h - 1,0 kg/h su buharı oluştuğundan, mutfağın havalandırılmasında bu değer esas alınmalıdır.
Konut mutfaklarının havalandırılmasında pencere ve baca havalandırması, en uygun çözümdür. Bunun için mutfak penceresi havalandırma kanatlı olarak projelendirilmelidir. Her konut için en az 14 cm x 14 cm veya 14 cm x 20 cm net kesitli, dolu tuğladan yapılmış sızdırmaz, bağımsız veya şönt baca öngörülmelidir.
Mutfağın etkin şekilde havalandırılmasının sağlanması için, dış duvarlara, pencerelere veya mutfak havalandırma bacasına tepesine, mutfağın büyüklüğüne ve kullanma şekline uygun olarak saatte 20 - 30 hava değişimi sağlayabilen, olabildiği kadar devir sayısı ayarlanabilir aksiyal bir vantilatör yerleştirilmelidir. Aspiratörle atılan atık hava yerine temiz hava, kapı altlarındaki açıklıklardan içeri alınmalıdır.
Yemek salonu yaklaşık 150 m2 olan ve mutfağın yer ocağı, devirmeli tencere, kızartma tavası ve yıkama makinesi vb. cihazlar olan mutfaklardır.
Orta büyüklükte mutfaklar, kışın kapı ve pencerelerde oluşan çekim olaylarına engel olmak için hem boşaltmalı, hem basınçlı havalandırma sistemiyle havalandırılmalıdır. Havalandırma sistemi, çevreye mutfak kokularının yayılmasına engel olacak nitelikte projelendirilmelidir.
Mutfağın planlanmasında, mutfağın olabildiği kadar yemek salonunun bitişiğinde olması sağlanmalıdır. Mutfak besleme havası, yemek salonundan alınmalıdır. Mutfak besleme havası kışın yaklaşık 20 °C’a kadar ısıtılacak şekilde bir ısıtıcıdan geçirilmelidir. Yazın sıcak havalarda, mutfak olabildiği kadar soğutulmalıdır. Mutfak besleme havasının temizlenmesinde uygun toz filtresi (Filtre B) seçilmelidir. Hava kanalları, galvanizli saclardan yapılmalıdır.
Kirli hava kanalları, yağ veya buhar yoğunlaşma suyunun kanal dışına sızmaması için, darbelere karşı dayanıklı ve tam sızdırmaz olacak şekilde projelendirilmeli ve detaylandırılmalıdır.
Yatay kanallar, eğimli ve yoğunlaşma suyuna karşı korunmalı olarak yerleştirilmelidir. Kanalların temizlenebilmesi için, kanalların uygun noktalarına yeter sayı ve büyüklükte temizleme kapakları yerleştirilmelidir. Boşaltma (emme) ağızları yağ filtreleriyle donatılmalıdır.
Mutfak buharlarının oluştuğu noktalarda yakalanması için, her pişirme cihazı havalandırma tekniğine uygun birer emme davlumbazı ile donatılmalıdır.
Bu davlumbazlar sık sık kirlendikleri için, sürekli ve kolaylıkla temizlenebilecek biçimde yapılmalı ve uygun ölçü, biçim ve nitelikte yağ filtreleri ile donatılmalıdır.
Kanallar, yapısal imkânlar ölçüsünde ilke olarak olabildiği kadar kısa olmalı, kirli hava, çevreyi kirletmeden çatıdan dışarıya atılacak şekilde projelendirilmelidir.
Kirli hava ağzının yerleştirilmesinde, etkin rüzgar doğrultusu ve hava akış hızı gözönünde tutulmalıdır. Yoğunlaşma suyuna engel olmak için, soğuk bodrum veya çatı arasından geçirilen kirli hava kanallarına, ısı yalıtımı yapılmalıdır. Kirli hava bacaları, yoğunlaşma suyunun zararlarına karşı, uygun koruyucu boyalarla boyanmalıdır.
Kirli hava aspiratörleri, temizleme kapakları ile donatılmalı ve yoğunlaşma suyuna karşı korunmuş olmalıdır.
Kışla, hastane, fabrika vb. bölümlerini de kapsamak üzere, Madde 3.8.2’deki esaslara uygun olarak havalandırılmalıdır. Havalandırma projesinin düzenlenmesinde, kapakları açıldığı zaman ortama büyük ölçüde ısı ve su buharı veren, buharlı tencere, kızartma tavası vb. tüm pişirme ve yıkama cihazları gözönüne alınmalıdır.
Mutfakların havalandırılmasında kirli hava aspiratörlerinin boyutlandırılmasında Çizelge 14 ve
Çizelge 15’deki verilerle mutfak cihazlarının sayıları gözönüne alınmalıdır.
Yeterli bir hareket serbestliğinin sağlanması için, projelendirmede hacim yüksekliğine ve mutfağın zorlanma biçimine uygun olarak, Çizelge 14’de verilen hava değişimi sayıları seçilmelidir.
Elektrik ısıtmalı mutfaklarda, mutfağı yeterli bir negatif basınç (vakum) altında tutmak için, besleme havası miktarı, kirli hava miktarından % 10 - % 15 daha az seçilmelidir. Gaz ısıtmalı cihazların kullanılmasında bu değer % 5 olmalıdır. Kömürle ısıtılan mutfaklarda da kirli hava miktarı, besleme havasına göre % 5 daha az seçilmelidir.
Mutfak gürültü seviyesi 50 dB - 60 dB (A) olacak şekilde projelendirilmelidir.
Çizelge 14 - Mutfak havalandırma tesislerinde esas alınması önerilen hava değişimleri
|
Mutfağın türü
|
Ortamın net yüksekliği
(m)
|
Saatteki hava değişim sayısı
(n)
|
|
Konut, villa vb. için küçük mutfaklar
|
2,5 - 3,5
|
25 - 15
|
|
Orta büyüklükteki mutfaklar:
|
3,0 - 4,0
|
30 - 20
|
|
|
4,0 - 6,0
|
20 - 15
|
|
Büyük Mutfaklar:
|
3,0 - 4,0
|
30 - 20
|
|
|
4,0 - 6,0
|
30 - 15
|
|
|
6,0
|
15 - 10
|
|
Diyet mutfakları
|
3,0 - 4,0
|
20 - 15
|
|
Yıkama mutfakları:
|
3,0 - 4,0
|
20 -15
|
|
|
4,0 - 6,0
|
8 - 6
|
|
Tatlı mutfağı:
|
-
|
5 - 8
|
Çizelge 15 - Mutfak cihazlarının türüne ve sayısına göre esas alınması gereken hava miktarı mutfak cihazı
|
Mutfak cihazı
|
Türü ve büyüklüğü
|
Hava miktarı
|
|
Ocak
|
Kömür ısıtmalı
|
3000 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
Ocak
|
Gaz ısıtmalı
|
1500 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
Ocak
|
Elektrik ısıtmalı
|
1000 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
Buharlı tencere
|
100 L
|
300 m3/h
|
|
|
200 L
|
600 m3/h
|
|
|
500 L
|
1000 m3/h
|
|
|
1000 L
|
1500 m3/h
|
|
Devirmeli kızartma tavası
|
Gaz ısıtmalı
|
1500 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
|
Elektrik ısıtmalı
|
1000 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
Isıtmalı masa
|
Gaz ısıtmalı
|
450 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
|
Elektrik ısıtmalı
|
300 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
Kızartma ve börek fırını
|
Esas yüzeyine göre
|
1000 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
Kahve makinesi
|
Gaz ısıtmalı
|
450 m3/h
|
|
|
Elektrik ısıtmalı
|
300 m3/h
|
|
Tost makinesi
|
2 kW
|
800 m3/h
|
|
Gril (Izgara)
|
Gaz ısıtmalı
|
3000 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
|
Elektrik ısıtmalı
|
2000 m3/h m2 ısıtma yüzeyi
|
|
Devirmeli tencere
|
10 L
|
200 m3/h
|
|
|
20 L
|
300 m3/h
|
|
|
50 L
|
500 m3/h
|
Hava, ortalama en düşük dış hava sıcaklığından en çok 25 °C’a kadar ısıtılmalıdır. Büyük mutfaklarda besleme havası en çok 20 °C’a kadar ısıtılmalıdır. Büyük mutfaklarda besleme havası en çok 20 °C’a kadar soğutulmalıdır. Mutfak ortam sıcaklığı, kışın 22 °C - 24 °C; yazın en çok 28 °C olmalıdır.
Mutfak ortam sıcaklığını öngörülen bir değerde kararlı ve sürekli tutmak için, mutfak havalandırma tesisi, otomatik sıcak ayar regülatörü ile donatılmalıdır. Tüm elektrikli kumanda ve ayar cihazlarının kumandası için ortak bir kumanda panosu düzenlenmelidir.
Bu tabloda besleme ve ortam havası sıcaklıkları kolayca izlenebilmelidir.
Isı yayan mutfak cihazlarının sayısı, sıkışık bir yerleştirmede havalandırma güçlükleri oluşturacağından, mutfak cihazlarının sayısı varolan alana uygun olarak belirlenmelidir. Bunu sağlamak için, yan kullanma alanlarıyla uygulamadaki mutfak cihazlarının boyutları gözönünde tutularak 1/10 ve 1/5 ölçekli ve ölçülü yerleştirme planları düzenlenmelidir.
Mutfağın yerleştirilmesi, mutfak hizmetlerinin akış yönü doğrultusunda olmalıdır.
Mutfak ortam havası, yayılan ısı miktarına göre, yaklaşık olarak 80 W/m3 - 100 W/m3 arasında alınmalıdır.
Projelendirmede, her mutfak cihazı özellikle bulaşık yıkama makineleri, dolaysız emme tertibatlarıyla donatılmalıdır.
Mutfak havasının nemini emmemesi için mutfak duvarları ve tavanı nem ve yağ emmez bir sıva ile sıvanmalıdır. Kışın su buharının yoğunlaşmasını önlemek için, mutfak pencereleri çift camlı olarak yapılmalıdır.
Projelendirilmede, mutfak duvarının kalınlığı, yoğunlaşma (terleme suyu oluşumuna) karşı, Şekil 10 ve
Şekil 12’ye uygun olarak belirlenmelidir.
Mutfaklar, olabildiği kadar tuvalet bölümlerine uzak olarak yerleştirilmelidir. Hava kanalları, olabildiğince galvanizli sactan yapılmalı, yoğunlaşma suyunun akmasına engel olmak için hava kanallarının lehimli alt kenarları soğuk ortamlardan geçirilmesi esnasında yeterli derecede ısı yalıtımlı olarak düzenlenmelidir.
Yağlanan kanallar kolayca tutuşabildiğinden, işletmede herhangi bir yangın ihtimalini ortadan kaldırmak için, projelendirmede kanalların uygun noktalarına yangından korunma klapeleri yerleştirilmelidir (TS 2878 ISO 3258).
Mutfağa ait, duş bölümlerinde ortaya çıkan su buharının dışarıya atılması için, ortamdan gerekli miktarda kirli havanın alınarak, yerine besleme havası verilmesini sağlayan uygun bir havalandırma tesisi öngörülmelidir.
Duş bölümü sıcaklığı 26 °C olacak şekilde, havalandırma için projelendirmede her duş tesisatı için;
- Yazın 150 m3/h - 200 m3/h
- Kışın 75 m3/h - 100 m3/h
- En çok hava değişim sayısı 25 - 30
- Besleme havası sıcaklığı 40 °C - 50 °C
dır.
Ayrıca sabit ısıtıcıların kullanılma esası, kabul edilmelidir.
Soyunma odaları, 22 °C - 24 °C olacak şekilde değişmez konumlu ısıtıcılarla (TS 369) ısıtılmalı ve saatte
8 - 10 hava değişim sayısı sağlayacak miktarda besleme havası verme ve kirli hava emme düzenleriyle donatılmalıdır.
Projelendirmede besleme havasının, oturma kanepelerinin ve dolapların altından verilmesi, kirli havanın tavandan veya tavana yakın duvar yüzeylerinden emilmesi sağlanmalıdır.
Farklı hacim sıcaklıklarının oluşturulması için, soyunma ve duş bölümlerine ait besleme havaları, ayrı yerel ısıtıcılardan geçirilmelidir.
Bilgi işlem merkezlerinde bulunan makinelerin (örneğin, delik kart makinaları, manyetik band makineleri vb.) bulunduğu ortama önemli ölçüde ısı verdiklerinden, makinaların arızasız ve tam verimli çalışabilmeleri için, sıcaklık, nem ve temizlik yönünden makina odalarının havalandırılması şartlandırılmış hava ile sağlanmalıdır.
Yazılı başkaca bir şart yoksa, EBI merkezindeki makina odaları:
- Sıcaklık 26 °C - 32 °C
- Havanın bağıl nemi % 80 - % 20
Bölümün kendisi ve yan bölümler
- Sıcaklık 22 ºC - 26 ºC
- Havanın bağıl nemi % 50 - % 60
olacak şekilde projelendirilmelidir.
İklimlendirme tesisi için gerekli hava miktarı, ortamın ısı kazançlarının (iletim ısısı miktarı TS 2164, kişilerin verdiği ısı, aydınlatmadan gelen ısı miktarları) ve makinaların verdiği ısıların oluşturduğu soğutma yükünden hesaplanmalıdır.
Pencerelerden gelen ışınım ısısı ve iletim ısıları olmaksızın, ortama düşen ısı miktarı yaklaşık olarak
200 W/m2 - 400 W/m2 alınmalıdır.
Boşaltma ağızları, olabildiği kadar makinalar üzerinden emme yapacak şekilde yerleştirilmelidir.
Büyük tesislerde özel bir aspiratör, tesise eklenmelidir.
Havalandırmada hava değişim sayısı en az 50 alınmalıdır.
Manyetik bandların arızasız çalışabilmesi için besleme havası, temizlik derecesi en az % 85 olmak üzere, Filtre C’den geçirilmelidir.
Besleme havası ortama döşemeden, yarıklı veya delikli plâka vb.’den üfleme sıcaklığı 18 °C; kirli hava
30 °C - 35 °C, yarıklardan çıkış hızı yaklaşık 1 m/s olacak şekilde verilmelidir. Döşemede bulunan yarık ve deliklerden verilen hava, 350 m3/m2h - 400 m3/m2h olacak şekilde düzenlenmelidir.
Bu konuda, imalâtçı teklifleri alınmalıdır.
Havanın soğutulması için, kışın da işletmede kalan bir soğutma makinası öngörülmelidir.
Tesiste kireçlenmenin önlenmesi için, havanın nemlendirilmesinde buhar kullanılmalıdır. Sıcaklığın ve hava bağıl nem değerlerinin, sınır değerlerini aşması halinde sinyal veren bir uyarı sistemi öngörülmelidir. Ayrıca yangın ve su zararlarına karşı projelendirmede gerekli önlemler alınmalıdır.
Kapalı yüzme havuzlarının havalandırılmasındaki başlıca amaç:
- Havuz suyu üzerinde oluşan su buharının alınması ve uzaklaştırılması,
- Soğuk yüzeylerde oluşan terleme suyu oluşumunun önlenmesi.
dir.
Ortamın ısıtılmasında % 50 hava ısıtmalı tesise ve %50 değişmez konumlu ısıtmalı (radyatör, düz yüzeyli ısıtıcı, konvektör vb.) sisteme yer verilmelidir.
Projelendirmede:
- Ortam hava sıcaklığının 26 °C - 30 °C
- Su sıcaklığının (en dip noktaya göre farkı) 2 °C
- Ortam havası bağıl nemi en çok
- Kışın % 50 - % 60
- Yazın % 60 - % 70
olması için gerekli tedbirler alınmalıdır.
Modern yüzme havuzları, çoğunlukla büyük yüzeyli pencereleri içerdiğinden, sıcak hava üfleme ağızları (besleme ağızları), ya kanepelerin altına, ya pencerelerin altına veya üstüne, ya da iki pencere arasına dış duvarlara baş yüksekliğinde bir noktaya; alttan dağıtmalı üstten toplamalı bir havalandırma oluşturacak şekilde yerleştirilmelidir.
Besleme havası, yüzme havuzu salonuna 40 °C - 45 °C’lik bir sıcaklıkla verilmelidir.
Kokuların ortamdan hızla uzaklaştırılması için, kirli hava, yüzme havuzu üzerinden, tavandan ve kısmen de döşemeye yakın duvar yüzeylerinden emilmelidir.
Projelendirmede, kanalların ve ağızların korozyona dayanıklı (örneğin, asbestli çimento borudan, sunî malzemeden, üzeri kaplanmış çelik sac) malzemelerden yapılması; su yoğunlaşmasını engellemek için, kirli hava kanallarına ısı yalıtımı uygulanması öngörülmelidir. Karıştırma odasında sis oluşmasını önlemek için dış hava bir ön ısıtıcıdan geçirilmelidir.
Projelendirme için, yüzme havuzunda oluşan buharlaşma tam olarak hesaplanarak besleme ve kirli hava debileri buna göre belirlenmelidir.
Yüzme havuzu dış duvarlarında ve tavanında yoğuşma oluşumunun önlenmesi için dış duvar ve tavanın “k” ısı geçirme katsayısı, bağıl neme bağlı olarak Şekil 10 ve Şekil 11'deki değerleri aşmamalıdır.
Yoğuşma oluşmasını engellemek için, yüzme havuzu ısıtma ve havalandırma tesisi, ortam havası sıcaklığı ve bağıl nem değerine bağlı olarak, dış hava debisi, çevrim havası debisi, besleme havası debisi ile nem değerinin ayarlanmasını sağlayan otomatik kontrol ve ayar düzeniyle donatılmalıdır.
Duş bölümlerinde su buharının atılması için, su buharını dışarı atarak gerekli besleme havasını sağlayan bir havalandırma tesisatı öngörülmelidir. Kışın dış hava nemi en çok olacağından, tesisatın boyutlandırılması, kış hava debisine göre belirlenmelidir. Yüzme havuzlarına ait duş bölümleri,
- Hacim havası sıcaklığı 25 °C
- Duş tesisatı başına duş hava debisi:
- Yazın 150 m3/h - 200 m3/h
- Kışın 75 m3/h - 100 m3/h
- Hava değişim sayısı en çok 25 - 30
- Besleme havası sıcaklığı 40 °C - 50 °C
olacak şekilde projelendirilmelidir.
Ortamın ısı ihtiyacı (TS 2164), radyatör, düz yüzeyli ısıtıcı, konvektör vb. değişmez konumlu yerel ısıtıcılarla karşılanmalıdır.
Kanalların projelendirilmesinde Madde 3.8 soyunma odalarının havalandırılmasında Madde 3.8.10'daki esaslar gözönüne alınmalıdır.
Konferans salonlarının havalandırma kriterleri TS CR 1752 Ek C.3.5'e uygun olmalıdır.
Soğutma ortamı kayıpları oluşması durumunda, önemli ölçüde soğutma ortamı buhar derişimine engel olmak için, tüm soğutma makina bölümleri, uygun havalandırma düzenleriyle donatılmalıdır.
Havalandırma aspiratörü basma debisinin tesbitinde, soğutma makinasına doldurulan gaz miktarı ile elektrik motoru güçleri esas alınmalıdır. Soğutma makinası devresi 60 m3/h - BG esas alınarak havalandırılmalıdır.
Dizel - elektrojen grup bölümleri, grubun normal çalışmasını sürdürebilmesi için, tam olarak havalandırılmalıdır. Havalandırma tesisinin projelendirimesinde, dizel motoru ile elektrik üreticinin güçleri esas kabul edilmelidir. Havalandırma 75 m3/h - BG esas alınarak yapılmalıdır.
Grubun, kışın kolayca çalıştırılabilmesi için makina bölümleri en az 15 ºC olacak şekilde ısıtılmalıdır. Makina bölümünün havalandırılmasında ve ısıtılmasında, dizel-elektrogen grubu yapımcısının önerileri göz önünde bulundurulmalıdır.
Genel olarak bir ortam içinde insan yaşamı veya bir işlem ya da üretim için gerekli en uygun iklim şartlarının oluşturulması için:
- İlgili ortamdan, belirli bir süre içinde alınan veya ortama verilen ısı yükünün karşılanması için tesis gücü doğru belirlenmiş,
- Yüklerin doğru olarak hesaplanabilmesi için bina ve çevresinin iklimsel şartları gözönünde bulundurularak, yapı sistemi (pencere konstrüksiyonu, ekonomik duvar kalınlıkları, yeterli ısı yalıtım vb.) uygun şekilde seçilmiş,
- Tesisin çalışma süresince en çok ve en az yük değerlerine göre, tesisi tam olarak kontrol edebilecek, uygun bir ayar ve kontrol düzeni öngörülmüş olmalıdır.
Havalandırma ve iklimlendirme yükünün tam olarak hesaplanabilmesi için mimarî, statik projeleri, durum ve tüm detay resimleri hazırlanmış olmalıdır.
Hesaplamaya esas olmak üzere:
1) İklimlendirilmesi istenen ortamın durumuna göre:
a) Güneş ve rüzgâr etkileri yönünden coğrafi ilişkiler,
b) Gölge etkileri bakımından komşu binaların durumları,
c) Su, kum, park, eşya vb. yönünden yansıtıcı yüzeyler,
2) İklimlendirilmesi istenen binanın veya ortamın kullanılma amacı; örneğin, hastane, büro, mağaza, atelye vb.,
3) Binanın veya ortamın boyutu; örneğin, eni, boyu derinliği,
4) Kat yüksekliği, ortamın yüksekliği, varsa, asma kat yüksekliği,
5) Betonarme elemanlar; örneğin, kiriş ve kolonların büyüklükleri, yerleştirme ve bağlantı şekilleri,
6) Yapı yalıtım malzemeleri, bu malzemelerin duvar, döşeme, tavan vb. elemanların oluşturulmasında yerleştirme ve boyutlandırılmaları bakımından konstrüksiyon durumları,
7) Çevre şartları:
Dış duvarların ve çatının renkleri, binanın veya ortamın güneş ışınlarına karşı gölgeleme vb. bakımından korunması, çatı arasının havalandırılma durumu, komşu ortamların durumları; örneğin mutfak, ısıtılmış oda, depo vb. sıcaklık dereceleri,
8) Pencereler:
Boyutu, durumu; yapıldığı malzeme metal ve ahşaptan tek ve çift camlı vb. konstrüksiyon biçimleri ile gölgeleme düzenleri (Şekil 14),
9) Kapılar:
Boyutu, yerleştirilme biçimi, eşikli veya eşiksiz olması, sık sık kullanılıp kullanılmayacağı,
10) Merdiven, asansör ve yürüyen merdiven vb. bulunduğu ortamların durumları, sıcaklıkları; bu ortamların iklimlendirilen ortamlarla ilişkileri,
11) İklimlendirilmesi istenen ortamlarda bulunan insanların sayısı, ortamda bulunma süreleri, iş ve çalışma durumları m2'ye düşen insan sayısı
12) Aydınlatma:
En büyük yükte kWh olarak elektrik gücü aydınlatma lâmbalarının tipi (akkor telli, floresans vb.) lâmba armatürlerinin çeşidi ve özellikleri,
13) Motorlar:
Motorun gücü, kullanma amacı ve kullanma şekli elektrik motorunun çeşitli çalışma şartları altında çektiği güç,
14) Ortamda bulunan cihazlar, elektrikli büro makinaları, bunların çektiği güç, buhar veya gazla çalışan iş makinaları varsa, bunların ortama verdiği ısı miktarları,
15) Isı depolanması:
Havalandırma tesisinin (günde 12, 16 veya 24 saat çalışma durumuna göre) işletme süresi ve özellikle aşırı dış hava ve dış yüzey sıcaklığı dalgalanmalarında; iç ortamda oluşabilecek sıcaklık dalgalanmaları ortam döşemesi ve duvar kaplamalarının çeşitleri,
16) İşletmenin tipi:
Sürekli, kesintili işletme (TS 2164) durumu, ayrıntılarıyla tespit edilmelidir.
Havalandırma ve iklimlendirme tesisine ait projeler:
- Öneri projesi ve raporu,
- Ön (avan) proje ve raporu,
- Projelendirmeye esas tüm hesapları ayrıntılı olarak içeren rapor ile uygulama projesi,
- Detay projeleri,
- Kullanılacak malzeme ve cihazların özellikleriyle birlikte malzeme çizelgesi (TS 88), olarak düzenlenmelidir.
Madde 4.1 ve Madde 4.2'de verilen ilkeler esas alınarak:
- İklimlendirilmesi istenen bina veya yapının enlem derecesi, boylam derecesi, denizden yüksekliği, kuzey, güney, doğu ve batı yönleri vb. coğrafi konumunu (TS 825),
- En düşük ve en yüksek kuru ve yaş termometre sıcaklıkları ile bağıl nem değerleri, etkin rüzgâr yönü ve hızı, barometrik basınç durumu vb. meteorolojik durumlarını (TS 825),
- Havalandırılması istenen bina veya ortamda istenen iç hava sıcaklığı, bağıl nem değeri, besleme ve çıkış havası debileri, iç aydınlatma güçleri vb. büyüklükleri,
- Coğrafi konuma, meteorolojik ilişkilerle iç hava şartlarına göre, mimarî projeler üzerinden bina veya ortamın yaklaşık ısıtma ve soğutma güçleri ve bu güçlere uyan besleme, çıkış ve çevrim havası debileri,
- Bina veya ortamın ısıtma ve soğutma yükleri ile bu yüklere uyan hava debilerine göre, çeşitli tip havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinin, akım şemaları, cihaz büyüklükleri vb. çizilerek, yetkili kuruluşlarca belirlenmiş olan birim fiyatları esas alınarak, ilk tesis, işletme, bakım ve onarım giderleri yönünden karşılaştırılması ve bu karşılaştırmaya göre en ekonomik sistemin seçimini,
- Seçilen sisteme göre, makina, cihaz, santral, kanal dağıtımı, dış hava alma, atık hava ağızları vb. yerlerinin seçimini seçilen cihazların kapasitesine uygun bölümlerin ölçülendirilmesini,
- Cihazların (soğutma kompresörleri, soğutma kulesi, kondenser, ısıtma ve soğutma elemanları, nemlendirme hava filtreleri vb.) ve hava dağıtım kanallarının yaklaşık boyutlarına ve yerleştirme durumuna göre, statik elemanların; örneğin betonarme kolonlar, betonarme kiriş ve perdeler vb. incelenmesini, bu incelemeye göre havalandırma ve iklimlendirme tesisinin bu standarda uygun olarak gerçekleştirilmesi için mimarî ve statik projelendirme yönünden alınması gereken tedbirleri,
- Isıtma ve soğutma yüklerinin uygun değerlere indirilebilmesi amacıyla yapı elemanlarının; örneğin, duvar tavan vb., ekonomik kalınlıklarını,
- Pencerelerin yapısını (tek camlı, çift camlı, camın türü, sabit ve açılır kanatlar, pencere aralık boyları, gölgeleme düzenleri, renklendirme vb.),
- Duvarların yapısı (duvar malzemesi, duvar kalınlığı, dış duvar yüzeylerinin renklendirilmesi vb.),
- Tavan ve çatının yapısında kullanılacak malzeme ve özelliklerini (alınması gereken ısı yalıtım önlemleri, renk durumu vb.),
- TS 1257 ve TS 2192'deki esaslar gözönünde bulundurularak, kalorifer tesisatı, sıhhi tesisat, brülör tesisatı vb. diğer tesisat elemanlarına göre, havalandırma ve iklimlendirme cihazlarının, yaklaşık boyutlarına göre konumlarını ve yerleştirilmelerini
kapsamalıdır.
Ön proje ve raporu, öneri proje ve raporunda belirtilen ve yetkililerce kabul edilen esasları da göz önüne alarak:
- Isıtma ve soğutma yükünün hesaplanmasına esas ve binanın yapımında kullanılması öngörülen malzemelerin türleri, özgül ağırlıkları (kg/m3), özgül ısınma ısıları (kcal/kg °C veya kJ/kgK), ısı iletim kat sayısı (kcal/mh°C veya W/mK), malzemelerin penetrasyon sayıları (Şekil 4 ve TS 2164)
(kcal/m2 °Ch 0,5 veya kj/m2 kh 0,5), ısı geçirme katsayıları (kcal/m2 h°C veya W/m2K) vb. bilgileri,
- Isı geçirme katsayılarının hesaplanmasında, ilgili yapı elemanının kesit resimleri (TS 2164) “k” ısı geçirme katsayılarının hesaplama yöntemlerini,
- Hesaplamada esas alınacak olan:
- İç ve dış hava iklim şartları
- Deniz yüzeyine göre yükseklik durumu ve bu duruma göre de gerekli ise düzeltme katsayısını,
- Enlem ve boylam derecelerini,
- Eşdeğer sıcaklık değerlerini,
- Sızıntı havasıyla ilgili büyüklüklerini (TS 2164),
- Yapının ısı özelliği (H) ve oda özelliğini (R) (TS 2164),
- İç ısı kaynaklarını (insan, makina, lâmba vb.),
- Isıtıcılarda kullanılması düşünülen ısıtıcı ortamın türü ve özellikleri,
- Havalandırma ve iklimlendirme tesisine yardımcı tesisleri (kalorifer tesisatı vb.),
- Tesisi besleyen elektrik enerjisinin sağlanma şekli ve özellikleri (frekansı, voltaj, cos j vb.) ile sürekllik durumunu,
- Havalandırma ve iklimlendirme tesisinin binanın durumuna göre bölgelere ayrılması (otomatik kontrol için) şartlarını,
- Yaklaşık soğutma ve ısıtma güçleriyle bu güçlere uyan besleme havası, çıkış havası ve çevrim havası (m3/h olarak) debilerini,
- Bu güç ve debilere göre cihazların (soğutma kompresörü ve donanımı, vantilatör, soğutma ve ısıtma cihazları vb.), güçleri ve büyüklükleri, bu cihazların yerleştirileceği hacimlerin ölçülerini,
- Yaz ve kış iklimlendirme işlemlerinin çevrimlerine uyan psikometrik gösterimlerini,
- Havalandırma ve iklimlendirme cihazları ile kanallar ve ağızların yerleştirme biçimleri ve yerlerini,
- Kanalların boyutlandırılmasında m/s olarak esas alınması öngörülen en büyük hız değerleri; bu hızlara göre yaklaşık kanal kesitleri; bu kanal kesitlerine göre betonarme ve mimarî projelerde alınması gereken önlemleri (gerektiğinde kritik noktaların 1/10, 1/5 ve ½,5 ölçekli detay resimleri çizilmelidir),
- Kanal kesitlerinin hesaplanmasında esas alınacak özel dirneçlerin hesaplanma metotları,
- Kabul edilebilecek gürültü seviyesi değerleri (dB (A) olarak),
- Gürültüden korunma tedbirleri ve bu tedbirlerin gerçekleştirilme metotları,
- Isı korunma tedbirleri yalıtım malzemesi türü ile yalıtım kalınlıkları ve gerçekleştirilme metotları
- Hava dağıtım elemanlarının türleri, büyüklükleri; etkin ve esintisiz bir havalandırma sağlanmaıs için m/s olarak seçilecek hız değerleri, ağız ayar durumları,
- Soğutma suyunun sağlanma biçimi; bununla ilgili cihaz ve tesis elemanlarının yerleştirilme şekilleri ve bu tesisle diğer tesis elemanlarının ilişkileri,
- Nemlendirme ve kurutma düzenleri, bu düzenlerin büyüklükleri, özellikleri, yerleştirilmeleri ve diğer tesis elemanları ile ilişkileri,
- Ortamda istenen şartların sağlanması ve sürdürülmesi istenen kontrol ve ayar sisteminin, ilk tesis, işletme ve bakım giderleri toplamı en az olacak şekilde belirlenmesi, belirlenen bu sistemin yerleştirilmesi ve beslenmesi durumları,
- Havalandırma ve iklimlendirme cihaz ve kanallarının yerleştirilmesi için gerekli ortamların, delik ölçülerinin vb. tespit edilerek mimarî ve statik projelere işlenmesi işlemlerini,
- Havalandırılan ve iklimlendirilen ortamların mimarî ve statik projelerle de uyuşacak şekilde sistematik bir şekilde numaralanmasını,
- Her ortam büyüklüğünü (m3 olarak), ortamda bulunan diğer tesisat elemanlarını, örneğin, radyatör vb.
kapsamalıdır.
Uygulama projesi, uygulamada olabildiği kadar kolaylık sağlamak için ön proje ve raporunda yetkilillerce kabul edilen esaslar da gözönüne alınarak:
- Binanın veya ortamın bulunduğu yerin enlem derecesi, boylam derecesi, denizden olan yüksekliğini,
- Yaz ve kış dış iklim şartlarını,
- Binada veya hacimde istenen iklimlendirme şartlarını,
- Isıtma ve soğutma yükünün ekonomik bir değere indirilebilmesi için projelendirmede alınması gereken ısı yalıtımı (TS 825) ve gölgeleme önlemlerini (Şekil 14).
- Isıtma ve soğutma yüklerinin hesaplanmasına esas her tip yapı elemanına ait “k” ısı geçirme katsayılarını (kcal/m2h°C veya W/m2K), oda özelliğini (R), yapının ısı öçelliğini (H),
- Pencerelerin yapısı (tek cam, çift cam vb.), boyutları, özellikleri (gölgelendirilmiş vb.),
- Gölgeleme imkanları ve gerçekleştirilme durumlarını (Şekil 14),
- By-pass faktörü, duyulur ve gizli ısı oranlarını vb. bilgileri,
- Kanal kaçaklarına karşı alınacak önlemleri,
- Elektrik enerjisinin özelliği (frekans, voltaj, cos j vs.) ile süreklilik durumunu,
- İklimlendirilen ortamlarda oluşan iç ısı kaynaklarının tür ve büyüklüklerini,
- Uygulanmasına karar verilen havalandırma ve iklimlendirme tesisinin başlıca özelliklerini,
- Sisteme uygulanacak olan ayar ve kontrol sisteminin türü, başlıca özellikleri ve ana elemanlarını,
Proje raporu da;
- Binanın veya ortamın:
- Yaz işletmesine göre;
- İletim ve sızıntıyla ortama giren,
- Pencerelerden ortama giren,
- İnsanlar tarafından ortama verilen,
- Makina ve elektirkli alet vb. tarafından ortama verilen,
- Hava değişimiyle ortama verilen
toplam soğutma yükü ile havanın kurutulması için gerekli toplam ısıtma yükünü (kcal/h veya kJ/h),
- Kış işletmesine göre:
- Ortamın toplam ısı ihtiyacını (kcal/h veya kJ/h),
- İklimlendirme için toplam ısıtma ve soğutma ihtiyaçlarını (kcal/h veya kJ/h),
- Isıtma ve soğutma devrelerinin hesaplarını ve seçilen büyüklüklerini,
- Seçilen en yüksek hız değerine göre tüm kanal kesitlerini,
- Gürültü yutucu düzenlerin hesaplanması ve boyutlandırılmasını,
- Isı korunma tedbirleri ve hesaplarını,
- Her ortama verilmesi gereken besleme havası ile ortamdan alınması gereken çıkış havası debilerini (m3/h),
- Isıtıcı, soğutucu elemanlarla, kompresör, kondenser (yoğuşturucu) evaparatör (buharlaştırıcı), vantilatör vb. cihazların güç hesaplarını,
- Santrallarda hazırlanan besleme havasının psikometrik durumlarının kartlarda gösterimini,
- Otomatik ayar ve kontol vanalarının “Kv” değeri hesaplarını, vana ve cihazların seçim metotlarını,
- Hesaplama çizelgeleri ve raporu da:
- Besleme havasının hazırlanmasını sağlayan cihaz, ısıtıcı, soğutucu, nemlendirici, kurutucu, santral vb. cihazların ölçekli ve ölçülü olarak yerleştirilmesi ve bu cihazların kanal şebekesiyle bağlantılarını,
- Kanallarla, hava ağızlarının yerleştirilmesi ve boyutlandırılmasını,
- Kanallar; her kanal parçası üzerinde kanal çapı veya kanal kesit ölçülerini [Æ ….. veya a x b), kanal debisini (m3/h), kanaldaki hava akımının hızını (m/s), kanal sac kalınlığını (mm) ve ısı yalıtım kalınlığını (mm) belirlenmek şartıyla],
- Kanallarla, ağızların yerleştirilmesinde bu elemanların yerlerinin tesbiti için,
- Kanal alt yüzeylerinin döşemeye göre kotlarını,
- Ağızların ortamda seçilecek bir orjin noktasına göre koordinatlarını,
- Her ortamda sağlanması istenen yaş ve kuru termometre sıcaklığı ile ortam havası bağıl nem değerlerini, bu değerlerin ölçülmesi ve ayarlanmasına ilişkin düzenleri,
- Kanallarda, ağızlarda santrallarda debi ve hız ölçme metotların ve bunların gerçekleştirilmesi imkanlarını (Madde 5) ve (Madde 4.3.4'e uygun olarak),
- Her proje paftası da:
Yerlerin adı ve numarasını,
- İçeride bulunan insan sayısı ve faaliyetlerini,
- Isı ve ışık kaynaklarını,
- İçte ve dışta değişmez konumlu veya hareketli güneş ışığı kesicilerini,
- Ortam büyüklüğünü (m3),
- Diğer tesisat elemanlarını (örneğin, radyatör, konvektör vb. ve bunların ortama kaç dereceye kadar ısıtabileceğini), ortamlarda ve santralda bulunan her cihazın güç ve özelliklerini, su dolu yaklaşık ağırlıklarını, gabarilerini ve dış ölçülerini,
- Isıtma, soğutma ve nemlendirme tesisatı ile donanımların yerleştirme konumlarını, güçlerini ve boyutlarını,
- Ayar ve kontrol klapelerini ve bunların özelliklerini,
- Ses yutucu düzenlerin yerleştirilmelerini, dış ölçülerini, bunların yerlerini ve koordinatlarını,
- Isı yalıtım malzemesinin türünü ve kalınlıklarını,
- Dış hava ve atık hava ağızlarının yerleştirilmelerini, ölçülendirilmesini,
- Otomatik kontrol tesisatının yerleştirilmesini diğer tesisat elemanlarıyla bağlantılarının sağlanmasını, cihaz büyüklüklerini vb.,
- Kanalların askı, destek ve ana yapıya tutturulması biçimlerini, bu askı ve desteklerin aralık ölçülerini, kat planlarında ve kesitlerde ayrıntılı gösterimlerini,
kapsamalıdır.
Besleme havası hazırlama cihazı veya santralının yerleştirilmesi, en az 1/20 ölçeğinde ve ölçülü olarak, mimarî ve statik elemanlarla, ortamda bulunan diğer tesisat elemanlarını da kapsamak üzere, en az üç iz düşüm düzleminde gösterilmelidir. Yerleştirmenin daha belirli duruma getirilmesi için, gerektiğinde uygun düzlemlerden kesitler verilmelidir.
Plân ve kesitlerde cihaz ve tesisat elemanlarının ölçü ve güçleri standard tanımlara uygun olarak verilmelidir.
Kirli hava veya atık hava atma cihaz ağızlarının yerleştirilmesi, 1/20 ölçekli ve en az üç izdüşüm düzlemindeki görünüşleri çizilip ölçülü olarak verilmelidir.
Şartlandırılan havanın (TS 2878 ISO 3258) hazırlanmasına esas içerisinde aspiratör, filtre, ısıtıcı, nemlendirici, soğutucu, kurutucu, kompresör, kondenser, evaparatör, pompa vb. cihazları bulunan santralların detay projeleri 1/20 ölçeğinde ve ölçülü olarak en az üç izdüşüm düzleminde gösterilecek şekilde düzenlenmelidir.
Santralda bulunan her cihazın yerleştirilme konumunu ve diğer cihazlarla bağlantılarını belirlemek için uygun düzlemlerden geçmek üzere 1/20 ölçekli ve ölçülü yeterli sayıda kesit görünüşleri verilmelidir.
Cihazların yerleştirilmesinde ve diğer cihazlara bağlanmasında, titreşim azaltıcı vb. düzenlerin gösterilmeleri için; 1/10, 1/50 ve 1/2,5 ölçeğinde ve ölçülü olarak çizilmiş kısmî ayrıntıları gösteren resimler TS 3420'deki esaslar da gözönüne alınarak verilmelidir.
Kanal şebekesinde, kol ayrılması, dirsek veya deve boynu, çatal vb., mimarî ve statik proje, plân ve detaylar ve gözönüen alınarak 1/10 ve 1/5 ölçeğinde en az iki izdüşüm düzleminde gösterilecek şekilde TS 3420'deki esasları da gözönüne alınarak verilmelidir.
Kanalların enine ve boyuna birleştirilme biçimleri ile askı ve destek elemanlarının 1/2,5 ölçeğinde ve ölçülü detay resimleri düzenlenmelidir (TS 3420).
Hava dağıtımı ve hava debilerinin ayarlanmasını sağlayan ağız, anemostat, kısma klapesi vb. elemanlar, projelendirme şartlarını gerçekleştirecek ve gerektiğinde debi ve hız ölçmelerine imkân verecek şeklide 1/2,5 ve 1/1 ölçeğinde toleranslı olarak projelendirilmelidir.
Kompresör, aspiratör pompa, soğutma kulesi vb. makina ve cihazların yerleştireceği beton veya betonarme kaideler, altlıklar, makina ve cihazın ağırlığı, titreşim vb. özelliklerine uygun olarak TS 3420'deki esaslarda gözönünde tutularak en az iki izdüşüm düzlemindeki görünüş 1/5, 1/2,5 ölçeğinde ve ölçülü olarak projelendirilmelidir.
Vantilatör, pompa, kompresör vb. elemanların altlıklara veya diğer tesisat elemanlarına bağlanmasında, araya konulacak ses azaltıcı veya ses yutucu düzenler, TS 3420'deki esaslara göre akustik hesaplara uygun olarak 1/5 ölçeğinde ayrıntı resimleriyle birlikte verilmelidir.
Binanın her bölümünde bulunan tesisat elemanlarının özellikleri, güçleri, boyutları ve sayıları, Türk Standardlarındaki tanımlarına uygun olarak bir çizelge halinde ilgili pafta üzerinde verilmelidir.
Projeler, yapılan hesaplara uygun olarak, kâğıt ölçüleri, çizgi, yazı ve rakamlar vb. leri TS 88'e uygun olarak düzenlenmelidir.
Hesaplar ve raporun düzenlenmesi TS 88 A4 formda saydam resim kağıtları kullanılmalıdır.
Projelerin düzenlenmesinde, her tesisat elemanı; örneğin, vantilatör, aspiratör, klâpe, ağız, termometre vb., standardına uygun simgelerle projede gösterilmelidir.
Her paftanın sağ alt köşesinde bir başlık düzenlenmelidir.
Bu başlıkta:
- Projesi yapılan binanın:
- Adı ve yeri,
- Ada ve parsel numaraları (biliniyorsa),
- Blok, kat numaraları,
- Projeyi hazırlayan proje mimarının, statik, tesisat ve elektrik mühendislerinin,
- Adı ve soyadı,
- Diploma ve bağlı bulunduğu meslek oda no.
- İmzası,
- Proje ölçeği,
- Pafta No.,
- Proje düzenleme tarihi,
- Mimarî projedeki kot No.,
- Proje onay yeri vb.,
bilgiler bulunmalıdır.
Saydam projelerden çekilen ozalit kopya projeleri:
- Isıtıcılar koyu kırmızı,
- Soğutucular ve nemlendiriciler koyu mavi,
- Toz filtresi gri,
- Soğutulmuş besleme havası açık mavi,
- Isıtılmış hava açık kırmızı,
- İklimlendirilen hava açık mor,
- Dış hava yeşil,
- Çıkış (atık) hava sarı,
- Çevrim havası turuncu.
boya ile boyanmalıdır.
Hesaplamada ve projelerin düzenlenmesinde TS 294 ve TS 298'deki, birimler kullanılmalıdır.
Havalandırma tesisi işletmeye alınarak, filtre, vantilatör, hava ısıtıcısı, hava soğutucusu, nemlendirici vb. gibi, en önemli tesis elemanlarının projesine uygun olarak yerleştirilip yerleştirilmediğine; bu yerleştirme şekli ile tesisin amacının gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğine; tesisin etkinliğine bakım ve onarımın yeterince yapılıp yapılmadığına bakılmalıdır. Muayenede, kirlenme ihtimali bulunan hava filtresi, hava kanalları vb. tesis elemanlarına, gerektiğinde kolayca el atılıp atılamayacağına; kolayca temizleme imkanı bulunup bulunmadığına dikkat edilmelidir.
Kontrol ve ayar tesisatı vb. gibi, tüm tesis elemanlarının kusursuz çalışmalarının ve etkinliklerinin belirlenmesi için, tesis aşama aşama çalıştırılarak özenli bir işletme muayenesinden geçirilmelidir. Bu muayene işletmesinde tesisin hava debisi ölçülmelidir. Gaz analizi yapılarak ortam havasının temizliği kontrol edilmelidir. Ortamların çeşitli noktalarında yapılacak ölçmelerle hava akış hızı ve hava sıcaklıkları, proje değerlerine göre kontrol edilmelidir.
10) Uygulamada kanalların da aynı renklere boyanması sağlanmalıdır.
Havalandırma tesislerinde çoğunlukla hava debisinin ölçülmesiyle yetinilir. Bir santraldan birden çok ortama hava sağlandığında, her bir ortama düşen hava miktarları, projesine göre ölçülerek kontrol edilmelidir. İşin teknik kabul şartnamelerinde öngörülmüşse, hava akış hızları, kata değeri ve gürültü şiddetleri ayrıca ölçülmelidir.
Ek hava hazırlamalı havalandırma ve iklimlendirme tesislerinde, Madde 5.2.1'de olduğu gibi, hava debileri, ortamların çeşitli noktalarında hava akış hızı, sıcaklıkları ve kata değeri ölçülmelidir. İklimlendirme tesislerinde, bunlardan başka hava nemliliği ölçülmelidir.
Ayrıca ısıtma ve soğutma devrelerindeki ısıtıcı ve soğutucuların güçleri tam olarak ölçülmelidir. Bu tesis elemanlarının güçlerinin ölçülmesi, tam bir sonuç vermediğinden, hava sıcaklıklarının değişimi ve hava debisi kullanılmamalıdır.
Ölçmeler, tesis işletmeye alındığında ve çalışmasında kararlı duruma eriştiğinde ve tam yük altında sağlıklı sonuç veren şartlar altında yapılmalıdır. Kararlı durumdaki güç ölçmeleri yapılamadığında, tesis, kabul işleminden önce en az bir mevsim boyunca çalıştırılmalıdır. Bu suretle havalandırılan veya iklimlendirilen ortamların duvar tavan ve döşeme gibi yapı elemanlarının kararlı durumu oluşturulacak şekilde ısıtılmaları sağlanmalıdır.
Güçlerin türü ve büyüklüklerine göre, gerektiğinde yaz ve kışın güç ölçmeleri yapılmalıdır. Garanti edilmesi istenen şartlarda, ölçüm yapılamaması durumunda, ölçü değerlerine uygun çevirme işlemleriyle de kontrol yapılmalıdır.
Hava debisinin doğru ve kolayca ölçülebilmesi için, projelendirmede ve tesis elemanlarının yerleştirilmesinde, ölçme metotları ölçmede kullanılacak ölçü cihazı, ölçme donanımları vb. tespit edilerek gerekli tedbirler alınmış ve hazırlıklar yapılmış olmalıdır.
Hava debisi, kanalda, havalandırma santralında veya hava ağızlarında ölçülmelidir. Kanallarda yapılacak ölçme basitliği, doğru sonuç vermesi nedeniyle, diğer yerlere göre tercih edilmelidir.
Kanallarda hava debisinin ölçülmesinin projelendirmede ve yerleştirmede yapılamadığında, hava hazırlama santralı içinde; örneğin, hava hazırlama hücresi kesitinde yapılıp yapılamayacağı denenmelidir.
Hava ağızlarında ölçü yapılması, çoğunlukla yanlış sonuç verdiğinden emme ağızlarında ölçme yapılması doğru değildir; projelendirmede ve yerleştirmede besleme ağızları, basit geometrik biçimlerde seçilmek şartıyla, doğru sonuç vermesi bakımından daha uygundur.
Kat yüksekliği büyük olan (4 - 5 metre gibi) ortamların tavanlarına yerleştirilen büyük açıklıklar, delikli tavan, aydınlatma donatısıyla birlikte oluşturulan özel biçimli besleme ağızları, doğru sonuç alınamadığından ölçme yapılmasına uygun değildir.
Vantilatörün ön ve arkasında statik basıncın doğrulukla ölçülebildiği ve seçilen devir sayısında deney araştırmalarına ilişkin kısma eğrileri belirlenebildiğinde, hava debisi vantilatör özelliğini belirtilen eğrilerinden de çıkartılabilir. Eğri, toplam basıncı içermediğinde, ilk olarak statik basıncın ölçü kesitindeki özelliğini belirten eğri bulunmalı ve sonra da çizilmelidir.
Bir kanalda hava debisi aşağıdaki metotlardan biriyle ölçülmelidir.
a) Ölçü ağı metodu
Yerel hızların ölçülmesi için ölçü kesiti, en az 9, mümkün olduğunda 12 - 16 eşit alana bölünmelidir. Bu şekilde oluşturulan alanlarda ölçülen yerel hızların aritmetik ortalamasıyla (1 m/s = 3600 m/h), kanal kesit alanı çarpılarak hava debisi belirlenmelidir.
b) Grafik integral metodu
Daha sağlıklı bir sonucun oluşturulması için ölçü kesitinde, yerel hız bileşenleri kullanılarak grafik integralle ortalama hız bulunmalı ve bulunan bu hızla kanal kesiti çarpılarak hava debisi belirlenmelidir.
c) Hız profili metodu
Dairesel kesitli kanallarda birbirine dik iki asal eksenlerdeki hız profilleri esas alınmalıdır. Hız profillerinden elde edilen ortalama hıza göre hava debisi belirlenmelidir.
d) Ağırlık merkezî metodu
Bu metod dairesel kesitli kanallara uygulanmalıdır. Bunun için dairesel kesitli kanal, eşit alanlı halkalara bölünmelidir. Bu daire halkalarının ağırlık merkezlerindeki hız değeri, ölçülen profilden bulunan yerel hızların aritmetik ortalaması ile kanal kesiti çarpılarak hava debisi belirlenmelidir.
Bu metodun uygulanmasında kolaylık sağlanması için Çizelge 16'da 5 ve 10 eşit alanlı halkalara ilişkin ve birim yarı çaplı halkaların ağırlık merkezlerinin yarı çapları esas alınmalıdır.
Çizelge 16 - Eşit alanlı daire halkaları için ağırlık merkezi yarı çaplarına göre daire halka sayısı
|
Daire halkası sayısı
n
|
Eşit alanlı daire halkaları için ağırlık merkezî yarı çapları
|
|
r1
|
r2
|
r3
|
r4
|
r5
|
r6
|
r7
|
r8
|
r9
|
r10
|
|
5
|
0,95
|
0,84
|
0,71
|
0,55
|
0,31
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
10
|
0,98
|
0,92
|
0,87
|
0,81
|
0,75
|
0,67
|
0,59
|
0,50
|
0,39
|
0,22
|
Her iki profil ölçümü kullanılarak bulunan ortalama hızlardan elde edilen aritmetik ortalama, çoğnulukla, bir ağ ölçümü sonucuna göre ± % 5'den daha fazla bir sapma göstermediğinden, dikdörtgen kesitli kanallarda da birbirini izleyen düşey konumlu her iki simetri eksenindeki hız profilleri kullanılarak ortalama hız daha basit olarak bulunabilir.
Akımın düzgünleşmesine (lâminer duruma gelmesine) imkan veren yeterli uzunlukta kanal parçası bulunduğunda, dirsek, kol ayrımı (branşman), daralma parçası (redüksiyon parçası) ya da genişleme parçası vb. ön ve arka noktalarında da ölçme yapılabilir. Çoğunlukla özel parçalara girilmeden önce 5 D - 7 D (D, dairesel kanallarda kanal çapı; dikdörtgen kesitli kanallarda eşdeğer çaptır), özel parçalardan sonra 2 D - 3 D uzunluğunda bir noktada ölçme yapılmalıdır.
Dirseklerde yönlendirme (kılavuz) kanatları ve ölçü noktasının önünde doğrusal kanal parçası içinde konik bir daralma bulunduğunda, giriş parçası yarı uzunluğa indirilebilir (Şekil 16). Özellikle akım bir burkulma hareketi gösterdiğinde, imkânlara göre giriş parçaları içinde bir akış doğrultucu yerleştirilmelidir; keskin dirseklerde her zaman bir doğrultman gereklidir (Şekil 17). Çapı 100 mm'ye kadar olan borularda akımın düzgünlüğü için aşağıdaki eşitlik geçerlidir.
Ortalama hava hızı
Eksenel hava hızı
Düze veya blenderle debi ölçümü, basınç yüksekliğinin azalması esasına dayanır. Ancak, venturi boruları düşük basınç kaybındaki ölçümlere imkan verirler. Doğru bir ölçme için, uygun yerleştirme şartları sağlayan belirli boyda ve en kısa uzunluktaki doğrusal kanal parçası seçilmelidir.
Deve boynu, kesme veya kısma klâpesi veya ayar elemanının arkasında bir ölçme yapılmak istendiğinde, bu elemanlardan itibaren yaklaşık 40 D uzunluğunda doğrusal bir kanal parçası bulunmalıdır. Kanala bir klavuz kanat veya bir yönlendirici yerleştirilebilindiğinde 5 D - 7 D uzunluğunda bir düz kanal parçası, ölçme için yeterlidir (Şekil 17). Ayrıca, türbülanslı bir akışın oluşumunda ölçme blenderinin veya ölçme düzeninin önündeki hız dağılımının hız profiline uyup uymadığı bir ölçme ile kontrol edilmelidir. Blender veya düzeye ilişkin katsayı değerleri, ilgili standardlardan; örneğin TS 1423, TS 1424, TS 2022'den alınmalıdır.
Ölçü noktası arkasındaki düz boru uzunluğu, her durumda en az 5D olmalıdır.
Dikdörtgen kesitli kanallarda, düzenin yerleştirilmesi için genellikle yuvarlak kesite geçilmesi gereklidir. Bu durumda eşdeğer çapın bulunması için, dikdörtgen kesitin a ve b kenarları kullanılarak, aşağıdaki eşitlikten yararlanılmalıdır.
Ölçme yapılması için, yalnız havalandırma tesislerinde nadir olarak yeterli uzunlukta düz kanal parçası kullanmaya hazır durumdadır. Hava debisinin hesaplanmasında olduğu gibi, venturi düzenin boyutlandırılması ve yerleştirilmesi için TS 1424 kuralları esas alınmalıdır. Düzedeki etkin basıncın 15 mmSS - 20 mmSS (147 Pa -196 Pa) olması, ölçme için yeterlidir; sabit kalan basınç kaybı 2 mmSS - 4 mmSS
(19,6 Pa, -39,23 Pa) olabilir.
Hava santrallarının bir kesiti içinde hava akış hızının ölçülmesi için, gözleyicinin akış kesiti içindeki ölçü aletinden yeterli bir uzaklıkta yerleştirilebilmesi için çoğunlukla büyük kesit gereklidir.
Ancak, böyle yeterli büyüklükteki kesitte ısıtıcı, soğutucu, filtre bölümlerinde bulunabilir. Homojen olmayan sıcaklık dağılımında kolayca büyük hatalar yapılabildiğinden, akış doğrultusunda da ölçme yapılması zorunlu olduğundan, ölçme yapılırken ısıtıcı veya soğutucu çalıştırılmamalıdır.
Ölçme kesitinin bölünmesi ve ölçme cihazlarının yerleştirilmesi için, hava hızı yaklaşık 2 - 3 m/dakika olan büyük kanal kesitlerinde uyulan kurallar burası için de geçerlidir.
Hız ölçümünün doğru ve gerçek hız doğrultusunda yapılması gerektiğinden, hava ağızlarında hız ölçmesi yapılması çok zordur. Hüzme daralması sonucu çoğunlukla toplam bir kesit içinde hız ölçümünde daha yüksek bir hız değeri bulunur. Bu tür bir ölçmede sapma yaklaşık olarak %30'a kadar çıkabilir.
Emme ağızlarında ölçme yapılmak istendiğinde, ölçme menfez açıklığından uygun uzaklıkta bir noktadan yapılmalıdır, böylece düşük hızlı büyük kesitte daha doğru bir sonucun oluşturulması sağlanmış olur. Besleme ağzının arkasında huzme genişler, ağzın çevresindeki çevre havasıyla karışır, hüzme ekseni boyunca, belirli bir boya kadar (örneğin, D çaplı daire bir hüzmede yaklaşık 6D uzunluğunda) düzgün bir çekirdek hızı oluşur. Serbest kesitte orantılı bir küçüklükte bölünmüş ağızlarda, birim (münferit) açıklıklarda nokta biçimi ölçme yapılmalıdır; burada ölçme cihazı, münferit hüzme akım kesitine göre küçük olmak zorundadır. Bulunan hava hızı serbest kesitle çarpılarak hava debisi hesaplanmalıdır. Serbest kesitin toplam kesite oranı ele alınarak ortalama hız ve toplam kesit incelenmelidir. Besleme ağızlarında hüzmenin yayılması veya hüzmenin sapması nedeniyle, ölçme akımın doğrultusu doğru bir şekilde belirlenmelidir.
Hava ağızlarında hava debisi, ağız düz boru parçasına dönüştürülerek ve hava hızı kanallarda ölçülerek hesaplanabilir (Madde 5.3.1.1) veya bir ağız, ölçmeye elverişli bir biçime getirilerek ölçme yapılmalıdır. Bu durumda ya ağızdaki ortalama hız ile hava akımı arasındaki ilişki ya da küçük basınçlarda uygulanmaz - hava akımı ile ağzın her iki tarafındaki basınç farkları bilinmelidir.
Ölçmenin doğruluğu, akımının biçimine, ölçme metoduna ve ölçme cihazlarının duyarlılığına bağlıdır. Ölçmede kullanılan cihazlara (Madde 5.3.2), seçilen ölçme metodlarına göre belirli bir doğrulukta sonuç verirler. Ölçmelerde, çok duyarlı olmayan ve sık sık karşılaştırmayı gerektirmeyen basit ölçme aletleri tercih edilmelidir. Bir venturi borusunun kullanılmasında % 2'lik bir ölçü toleransı yeterli olabilir.
Kanallardaki hız dağılımının belirlenmesimde, prandtl borusu (tüpü) (Yığılma basıncı ölçme borusu diye de tanımlanabilir) kullanılmalıdır. Prandtl borusuyla, akımın seyrine göre yapılan ± % 3-5 arasında bir doğrulukta sonuç elde edilebilir Diğer metodlarda ölçme hataları ± % 10 civarındadır.
Yüksek hava akış hızlarında çoğunlukla prandtl boru; 3 m/s'nin altındak hızlarda başka ölçme aletleri, örneğin, çarklı anemometre, yığılma klapesi anemometre veya kızdırma telli anemometre kullanılmalıdır.
Kanallarda hava hızının ölçülmesi, en doğru şekilde prandtl yığılma borusuyla yapılabilir (Şekil 15 ve
Şekil 16). 1 mmSS - 5 mm SS'lik yığılma basınçlarında basınca duyarlı ölçme cihazları; örneğin, mikroanemometre veya halkalı terazi vb. kullanılmalıdır.
Kesit üzerinde ölçülen (h1 ….. hn) basıncının ortalama değerinden ortalama hız hesaplanır.
Ortalama hızın oluşturduğu basınç
Ortalama hız11)
Hava debisi
V = v.F. 3600
bağıntısıyle hesaplanmalıdır.
Burada;
h1, h2, ….. hn : Çeşitli noktalarda ölçülen basınç değerleri (mmSS)
H : Kanaldaki ortalama basınç (mmSS),
n : Kanal kesitinin eşdeğer alan sayısı (adet),
v : Kanaldaki hava akış hızı (m/s),
V : Kanaldan geçen hava debisi (m3/h),
F : Toplam kanal kesiti (m2),
: Havanın özgül ağırlığı (m3/kg)g
dir.
Burada;
To = 273 K, T = (t + 273) °C'dur.
Çarklı anemometrelerle erişilebilen her kesitte; örneğin, emme ve üfleme (besleme) ağızlarında, hava hazırlama odalarında, kolayca ölçme yapılabilir.
11) Maden işletmelerinde sıcaklık sapmaları göz önüne alınarak bağıntı standard koşullara indirgenmelidir.
Çarklı anemometrelerde çarkın devir sayısından, hızın bulunması yoluna gidilmektedir. Ölçme aletinde çoğunlukla kronometre ile belirlenen metre yol esas kabul edilir. Küçük alanlara bölünmüş kesik üzerinde aynı zaman biriminde yapılan tek tek ölçmelerin toplamı, ölçme aletinde okunabildiğinden, büyük kesitteki ortalama hava akış hızı kolayca bulunabilir. Bu tip aletlerde anemometre içerisine saatli bir tertibat yerleştirilmiştir ve uygulama metodunda ölçü aleti, bir dakikalık çalışma süresi sonunda kendiliğinden durur; bu durumda hava hızı dakika başına metre olarak kolayca okunabilir. Okunan değerler, cihazın yapımcısına verilmiş karakteristik eğrileriyle karşılaştırılarak gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.
Yığılma klâpeli anemometre, anemometre içinden, spiral bir yaya karşı bir göstergeye bağlanmış dönebilir bir yığılma borusunun yönlendirdiği bir yoldan hava geçmesi esasına dayanır.
Aletin skalasında okunan değerler, yığılma yüzeyini etkileyen akış basıncına uyduğundan, bunlar havanın özgül ağırlığına bağlıdır. Kısmî hava akış yolunda ve hava aralığında basınç düşümünden yığılma klapesinin durumunu belirler; hava akış yoluna düzeneklerin yerleştirilmesiyle ölçme alanı genişletilmiştir.
Yığılma borulu bir bağlantıda bu anemometre ile kanallarda da ölçme yapılabilir. Cihaz zaman zaman deneye tâbi tutularak doğruluğu sağlanmalıdır. Deney durumunda daha büyük bir sapma göstermesi halinde yoğunluk farkı göz önün de bulundurulmalıdır.
Kızdırma telli anemometreler, küçük hava hızlarının ölçülmesinde; özellikle ortam içindeki hava hareketlerinin belirlenmesinde kullanılır ve kızdırılan elektrik telinin soğumasının ölçü büyüklüğü olarak kullanılması esasına dayanır. Kızdırılan telle hava sıcaklığı arasındaki sıcaklık farkı, hava hızına bağlıdır. Bu fark, ya kızdırılan telin (plâtin tel veya yarı iletken tel) direnç değişiminden dolaysız olarak, ya da tele temas eden bir termo elemanın (Termohaç) gerilim değişiminde doğrudan doğruya okunur.
Küçük hava hareketinde sıcaklık farkı küçüktür ve bu suretle galvonametre en büyük değeri gösterir. Artan hızla gösterge düşer. Bu tip ölçme aletleri 2 m/s hıza kadar kullanılabilir. Daha yüksek hızlarda yanlış sonuç verir.
Termoelamanlı anamometrede hava sıcaklığının etkisi, bir ölçü başı içinde düzenlenmiş ikili bir termoelemanla ölçülür. Tel, küçük bir batarya (2 V 40 mA) yardımıyle durgun havada yaklaşık 100 °C'a kadar ısıtılır. Galvanometre, çoğunlukla normal göstege alanında m/s olarak bilgi veren iki göstergeyi içerir. Ölçü başını örten makina eleği ile ölçü alanı genişletilmiştir. Büyük hızlarda kızgın telin soğutulması bu suretle sınırlandırılmıştır.
Termoelemanlı anemometrede ve yarı iletkenli anemometrede:
- Ölçü başının çok az genleşmesi,
- Çok küçük kesitlerde ölçme yapılmasına imkân sağlanması,
- Aletin elle taşınabilmesi
başlıca yararlı taraflarıdır.
Hava debisinin ölçülmesinde hızın ana akım doğrultusundan sapma gösteren bileşenleri, ölçme değerini etkilediğinden, bu gibi durumlarda kızgın telli anemometreler krullanılmamalıdır.
Katatermometresinde v-hava hızı, A-kata değerine uyan soğuma büyüklüğünden hesaplanır. Ölçme, su banyosunda önce ısıtılmış termometrenin soğuma süresi ile çevre havası sıcaklığı tL yardımıyla yapılır.
Havanın hızı aşağıdaki bağıntılardan hesaplanır:
v £ 1 m/s için
Burada;
v : Hava akış hızı (m/s),
z : Sıcak suda ısıtılan termometrenin soğuma süresi (saniye),
Q : Katatermometresinin ayar değeri (mcal/cm2),
A : Kata değeri ya da soğuma büyüklüğü (mcal/cm2.s)
dir.
Elde taşınabilmesi nedeniyle katatermometresi yalnız ortamdaki hava akış hızının ölçülmesinde kullanılmalıdır. Kata termometresinin verdiği bilgiler, hemen hemen akım doğrultusuna bağlı değildir, yalnız ölçme süresi için zaman değerini verir. Işınım etkileri ölçme hatası oluşturduğundan buna dikkat edilmelidir.
Havalandırma ve iklimlendirme tekniğinde kullanılan, ölçme aletlerinin çeşitleri, özellikleri, kullanma alanları Çizelge 17'de verilmiştir. Ölçme aletlerinde uyulması gereken zorunluluklar, sık sık yapılması gereken ayarlama ve karşılaştırmalar, doğru sonuç alabilmek için uyulması gereken kurallar çizelgede gösterilmiştir. Anemometre özenli bir kullanmayı gerektirir. Prandtl borusu, karşılaştırma yapmaksızın doğrudan sonuç verdiğinden büyük yarar sağlar; kullanma ve taşıma sırasında arızalanma tehlikesi de çok azdır. Yığılma borulu ve kızdırma telli anemometrede, ölçme esnasında hızın anında okunabilmesi büyük bir avantajdır.
Cıvalı termometre, 0,2 bölümüyle duyarlı bir termometredir. Ortam havası sıcaklığının hatasız olarak ölçülebilmesi için, ölçüm sırasında termometre ışınım etkisinden kesinlikle korunmalıdır. Aspirasyonlu Psikometrede (Assman Psikometresi) olduğu gibi, hava termometre gövdesini yalayarak hızla geçirilmediğinde, özel mahfazalı kuru termometreler kullanılması yoluna gidilmelidir.
Mahfazanın gümüş veya rodyum kaplanmasında ölçme değerleri, daha doğru olarak elde edilebilir. Uygulamada gümüş kaplama zamanla silindiğinden, hatasız ölçüm yapabilmek için, silinen gümüş kaplama yeniden yapılmalıdır.
Direnç termometresi, aynı zamanda bir ışınım koruma mahfazasını içermelidir. 0,2 mm'den daha küçük çaplı telli termo elemanlı termometrelerde bundan vazgeçilebilir.
Bir ortamda zamana bağlı olarak sıcaklığın değişiminin seyri izlenmek isteniyorsa, termografın kullanılması tercih edilmelidir. Okunan sıcaklık değerleri gözetlenen ortamda denenmeli ve zaman zaman gerekli ayarlamalar da yapılmalıdır.
Ölçme noktaları, çalışma bölgesinde simetrik şekilde dağılmış olmalıdır. Bu noktalar, besleme havası akımından doğrudan doğruya etkilenecek şekilde seçilmelidir. Termometre, mahfazası ile birlikte zeminden 1 metre yüksekliğe duvardan 1 m uzağa yerleştirilmelidir. Ölçme noktalarının sayısı, zemin yüzeyi alanına göre, aşağıdaki esaslara göre belirlenmelidir:
- 100 m2 alana kadar (100 m2 dahil), 4 ölçme noktası,
- 300 m2 alana kadar (300 m2 dahil), 6 ölçme noktası,
- 500 m2 alana kadar (500 m2 dahil), 8 - 10 ölçme noktası,
seçilmelidir.
Ortam, bölge veya benzeri şekillerde alanlara ayrıldığında, yukarıdaki kurallar uygulanmalıdır.
Dış hava sıcaklığı, gölgede ışınımdan korunmalı ve termometre ile ölçülmelidir.
Teknik kabul işlemlerinde imkana göre ASSMANN PSİKOMETRESİ kullanılmalıdır veya bağıl nemin ölçülmesinde ayarlama şartnamelerine uygun olarak %1 doğruluğu sağlayan başka bir havalandırmalı psikometre kullanılabilir. Cihazlar, kabul muayenesinden önce ve sonra bir aspiratörlü psikometre ile karşılaştırılmak ve ayarlamak şartıyla, saçlı bir higrometre ve higrografla da ölçüm yapılabilir. Higrometrelerde yaklaşık ½ saatlik bir ayar zamanı hesaplanmalıdır.
Nemin ölçülmesinde bir veya iki noktada ölçme yapılması yeterlidir.
Esinti hakkında bir karara varmak için ya kuru kata termometresi kullanılmalı ya da hava hızı ve hava sıcaklığı ölçülmelidir. Güvenli değerler, özel şartnamelerden alınmalıdır.
Ses şiddeti, boş ortamlarda birden çok çalışma bölgelerine ayrı oturma ve çalışma yerlerinde baş yüksekliğinde ölçülmelidir. Ölçü noktalarının yer ve sayısı için Madde 5.3.3.2'deki kurallar esas aınmalıdır. Her durumda oturma ve çalışma yerlerinde ses şiddetleri, doğrudan doğruya ağızların yakınından ve karşılıklı duvarlardan ölçülmelidir. Ses ölçülmesinde kalibre edilmiş ölçme cihazları kullanılmalıdır. Yüksek akustik taleplerde frekansa bağlı olarak ses seviyesinin istenen değerlerde olması şarttır. Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinde oluşan ses şiddeti ve gürültü seviyesi, gerektiğinde akşam veya geceleyin olabildiği kadar veya daha az rahatsız edici olmalıdır.
Daha yüksek taleplerde, özel şartnamelerle belirlenmelidir.
Şekil 1 - Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinin ana elemanları
Şekil 2 - Ortam sıcaklığına bağlı olarak oturan insanlara önden üflemede izin verilen hava hızları
Şekil 3 - Hava akış hızı ile hava sıcaklığına bağlı olarak uygun konfor alanı
Şekil 4 - Penetrasyon sayısı j = faz kayması ve f = amplitüt küçültmesi arasındaki grafik bağıntı
Şekil 5 - Patlama tehlikeli ameliyat alanlarının ve hava dağıtımının şematik gösterimi
Şekil 6 a - c - Bir ameliyat salonundaki hava dağıtımına örnektir
a) Uygun delik tavan yardımıyla pencere üstünden üfleme
b) Delikli tavandan doğrudan üfleme
c) Tavandan anemostatla dağıtım
Şekil 7 - 30, 35 ve 40 phon tesis ses şiddetleri için münferit oktav alanlarında izin verilen ses seviyesi
Şekil 8 - Soyunma kabinli bir röntgen odasındaki hava dağıtım şeması
Şekil 9 - Çeşitli malzemeler için b-penetrasyon sayıları (TS 2164)
Şekil 10 - Dış sıcaklığa bağlı olarak duvar ve pencerelerde iç üst yüzey sıcaklığı
Şekil 11 - Yüzme havuzu dış duvar yüzeyinde yoğuşma başlangıcının yaklaşık olarak belirtilmesi
Şekil 12 - Hava kanallarında tavan ve duvarlarda yoğuşmanın önlenmesi
Şekil 13 - l = 0,0035 kcal/m2h°C özellikli malzeme için hava kanallarının sıcaklık düşümünün hesaplanması
Şekil 14 - Saçak, çıkıntı, kanat ve komşu binaların oluşturduğu gölgenin belirlenmesine ilişkin şekil
Şekil 15 - Düz borular için ana boru sürtünme diyagramı
Pürüzlülük katsayısı e = 0
1 mmSS/ m » 10 Pa/me
Şekil 16 - Yönlendirici kanatlı debi ölçme düzeni
Şekil 17 - Doğrultmalı (Akım düzenleyicili) debi ölçme düzeni
Çizelge 17 - Ölçü cihazları ve özellikleri
TS 88/Nisan 1993 “Teknik Resim - Genel Kurallar”
“Technical drawings - General requirements”
TS 294/Nisan 1994 “Birimler Sistemi (SI) - Uzay ve Zaman Büyüklük ve Birimleri”
“System of Units (SI) - Quantities and Units of Space and Time”
TS 298/Nisan 1994 “Birimler Sistemi (SI) - Fizikte ve Teknikte Kullanılan Matematik İşaret ve Sembolleri”
“System of Units (SI) - Mathematical sign and symbols for use in the physical sciences and technology”
TS 369/Kasım 1986 “Radyatör - Isıtma (Kalorifer) Tesisatı için Dökme Demirden, Dilimli”
“Radiator - For space heating coat iron sectional”
TS EN 485-2/Ekim 1995 “Aluminyum ve Aluminyum Alaşımları Bant Şerit ve Levhalar Bölüm 2: Mekanik Özellikler”
Aluminium and aluminium alloys - Sheets strips and plates Part: 2 - Mechanical requirements”
TS 822/Şubat 1970 “Galvanizli Düz ve Oluklu Saçlar (Sıcak Daldırma Metodu ile Galvanizlenmiş)”
“Galvanized plain and corrugated steel sheets (Hot-dip galvanized)”
TS 825/Nisan 1998 “Binalarda Isı Yalıtımı Kuralları”
“Thermal insulation in buildings”
TS 1257/Ekim 1983 “Binalarda Sıcak Sulu Isıtma Santrallerinin Düzenlenmesi”
“Layout of hot water central heating systems in building”
TS 1423/Nisan 1973 “Akışkan Verdisinin Orifis Plâkalar ve Lüleler (Nozul) İle Ölçülmesi”
“Measurement of fluid flow by means of orifice plates and nozzles”
TS 1424/Nisan 1974 “Venturi Tüpleri ile Akışkan Debisinin Ölçülmesi”
Measurement of fluid flow by means of venturi tubes”
TS EN 1652/Şubat 2002 “Bakır ve Bakır Alaşımları – Yassı Mamul, Levhalama, Şerit ve Diskler – Genel Amaçlar İçin”
“Copper and copper alloys – Plate sheet, strip and circles for general purposes”
TS CR 1752/Nisan 2002 “Havalandırma Binalar İçin - Bina İçi Ortamlar İçin Tasarım Kuralları”
“Ventilation for building - Desing criteria for the indoor environment”
TS 2022/Nisan 1975 “Kapalı Borularda Akışkan Akımı - Esas ve Yardımcı Elemanlar Arasında Basınç Sinyali İletimleri için Bağlantılar”
“Fluid flow in closed conduits - Connections for pressure signal transmissions between primary and secondary elements”
TS 2164/Ekim 1993 “Kalorifer Tesisatı Projelendirme Kuralları”
“Principles for the preparation of the projects of the central heating systems”
TS 2192/Nisan 1976 “Kalorifer Tesisatı Yerleştirme Kuralları”
“Layout of heating systems”
TS 2736/Nisan 1977 “Çıkış Suyu Sıcaklığı 110ºC’den Daha Yüksek Kızgın Sulu Isıtma Tesisleri”
“High temperature water central heating systems with flow temperatures higher than 110ºC)”
TS 2878 “Hava Dağıtımı ve Hava Yayılması (Difüzyonu) Terimler”
ISO 3258/Nisan 1999 “Air distribution and air diffusion vocabulary”
TS 3420/Haziran 1979 “Havalandırma ve İklimlendirme Tesislerini Yerleştirme Kuralları”
“Principles for the disposition of ventilation and air conditioning installations”
.
